مبانی طب سنتی ایران

در سال 1978 سازمان بهداشت جهانی بیانیه ای در زمینه توسعه طب سنتی منتشر نمود. در بیانیه مزبور‏‏ طب سنتی بطور خلاصه اینگونه تعریف شده است:

« مجموعه تمامی علوم نظری و عملی که در  تشخیص طبی، پیشگیری و درمان بیماریهای جسمی، ذهنی یا ناهنجاریهای اجتماعی بکار می‌رود و بصورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگرانتقال یافته باشد » در سال 2002 میلادی سازمان بهداشت جهانی طب سنتی را با جزئیات بیشتری اینگونه تعریف نموده است: « طب سنتی واژه ای کلی است که هم به سیستمهای طب سنتی مانند طب سنتی چین،آیورودای هند و طب یونانی ـ عربی و هم به اشکال مختلف طب  بومی اطلاق می گردد. درمانهای  طب سنتی  شامل دارو درمان )استفاده از گیاهان دارویی، اجزاء حیوانی و  معدنی ) و روشهای غیر دارویی (مانند طب سوزنی، ماساژ و درمانهای روحی روانی) می باشد. در کشورهایی که سیستم خدمات پزشکی در آنها بر پایه طب مدرن استوار است، به جای طب سنتی اغلب از واژه طب مکمل و طب جایگزین  یا طب غیر متعارف استفاده می‏شود»

طب سنتی ایران

طب سنتی ایران ، یک مکتب طبی کامل و پویا است که جهان را به عنوان نظام احسن و آفریده خالق علیم و حکیم می‌نگرد و پزشک را از بابت تسلط و احاطه او به علوم مختلف و درک صحیح او از جهان هستی حکیم نامیده است. ریشه های مکتب طب سنتی ایران  به بیش از 3000 سال قبل می رسد، طبق نقل سیریل الگود مورخ پزشکی «قبل از طب یونانی وجود داشته است و ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده، به یونانیان تعلیم دادند ودر ایران قدیم وضعیت طب پیشرفته‏تر از آشور بود» ستارگان طب سنتی ایران مانند ابن سینا، رازی، علی بن عباس اهوازی، ابن ابی الصادق نیشابوری، سید اسماعیل جرجانی و عماد الدین محمود شیرازی حدود هشت قرن هدایت دانشگاههای طب در غرب و شرق را برعهده داشتند. دکتر نرمن هاوارد جونز در مجله سازمان بهداشت جهانی در سال 1972 می نویسد: «مهمترین مؤلف کتابهای طبی در اسلام ابوعلی الحسین ابن سینا می‌باشد … کتاب طبی او که  به نام قانون موسوم است و تاکنون هرگز کتابی به این اندازه شهرت نداشته است، مدت 500 سال در دانشکده های  پزشکی اروپا و آسیا تدریس می شده است».

منطق علمی طب سنتی ایران

اصول روش تغذیه در مکتب طب سنتی ایران بر یک جمله استوار است و آن اینکه « بر هر فرد لازم است تغذیه ای مخصوص بخود براساس مشخصات فردی خود داشته باشد». طب سنتی ایران بر پیشگیری از بیماریها با آموزش روش صحیح زندگی تاکید دارد و پزشک موفق را پزشکی می داند که سلامتی جامعه را حفظ نماید و خودبخود با این تدبیر تعداد بیماران و مصرف دارو کاهش خواهد یافت. با این رویکرد طب سنتی ایران بیماریها را به سه دسته تقسیم بندی می کند: الف) بیماریهای سوء مزاج: و آن افرادی هستند که معمولاً اصول تغذیه ای مناسب مزاج خود  را رعایت نکرده اند و دچار کثرت یا غلبه  یک یا دو  کیفیت  از کیفیات چهارگانه  (سردی، گرمی / خشکی یا  رطوبت )  در بدن خود شده اند. ب) بیماریهای سوء ترکیب : که بیماریهایی است که ترکیب و یا تعداد طبیعی قسمتی از بدن دچار اشکال است مانند کسی که بدون قسمتی از بدن بدنیا می آید( مروملیا ). ج)بیماریهای تفرق و اتصال:  که در اینجا اتصال طبیعی در یک عضو از بین می رود( مثلاً در شکستگی ها) و یا تفرق طبیعی از بین می رود( مثلاً  اندامی بعلت بد جوش خوردن دچار محدودیت حرکت می شود). بعد از تشخیص نوبت به درمان می رسد که مراحل درمان در طب سنتی ایران به این نحو است که در گام اول تدابیر بالاغذیه می کرده اند یعنی با اصلاح برنامه غذایی  اقدام به درمان بیماریها می کرده اند. اگر بیمار با این روش جواب نمی گرفت نوبت به تدابیر بالادویه می رسید، یعنی دارو درمانی و در گام آخر اگر بیماری شدید تر بود، نوبت به کار های با دست ( تدابیر بالید ) نظیر جراحی ها، فصد و ... می رسید. حکما طب را اینگونه تعریف کرده اند که"طب صناعتی است که بدنهای مردم عنایت دارد و به آن سلامتی وصحت می بخشد " آنگاه توسط این صناعت یا فن بیماریهای مردم را تشخیص می داده اند وبر اساس مبانی ای که بخشی از آن در ادامه ذکر خواهد شد به درمان مردم می پرداخته اند . طب سنتی بقدری غنی ودارای مطالب گوناگون وکتابهای فراوان است که درست یادگرفتن آن به مطالعه تعداد زیادی کتاب وصرف زمان طولانی نیاز دارد آنچه در ذیل می آوریم فقط خلاصه ای فهرست وار جهت آشنایی کلی با این طب ومبانی آن است امید است مورد توجه قرار گیرد حکما طب را اینگونه تعریف کرده اند که"طب صناعتی است که بدنهای مردم عنایت دارد و به آن سلامتی وصحت می بخشد " آنگاه توسط این صناعت یا فن بیماریهای مردم را تشخیص می داده اند وبر اساس مبانی ای که بخشی از آن در ادامه ذکر خواهد شد به درمان مردم می پرداخته اند . طب سنتی بقدری غنی ودارای مطالب گوناگون وکتابهای فراوان است که درست یادگرفتن آن به مطالعه تعداد زیادی کتاب وصرف زمان طولانی نیاز دارد آنچه در ذیل می آوریم فقط خلاصه ای فهرست وار جهت آشنایی کلی با این طب ومبانی آن است امید است مورد توجه قرار گیرد. حکمای قدیم طب را به فرمی که در جدول زیر آمده تقسیم بندی می کرده اند .طب نظری مجموعه دانشهای پایه ای است که فرد باید بداند تا بتواند وضعیت کلی مریض را تشخیص دهد .طب عملی بازهم دانشی است که باید در کلاس درس یادگرفته شودکه با این دانش دستورات ونسخه های بیمار را هدایت می کنیم . همچنین بیماری یا مرض را حکما بدین گونه معنی می کرده اند که : هرگاه فعلی از مجرای طبیعی خود انجام نشود مرض رخ داده است ( اختلال در افعال ) آنوقت در بخش طب نظری قسمتی داشته اند بنام امور طبیعیه که از ارکان ، امزجه، اخلاط ، اندام ،ارواح ، قوی وافعال تشکیل یافته است .همانگونه که گفتیم وقتی مرضی حاصل می شد یعنی اختلال در افعالی رخ می داد طبیب با تجربه ای که داشت پی به نوع اختلال در قوی واز آنجا به اختلال در ارواح واز آنجا به اختلال دراندام واز آنجا به اختلال در اخلاط و از آنجا به اختلال در امزجه و از آنجا به اختلال در ارکان بیمار پی می برد .

سپس با تغییر دادن ارکان بیمار توسط غذاها ، داروها یا تدابیر عملی ( مثل حجامت وفصد و... ) باعث درمان بیماری می شده است . این روند به کمک توجه به دلایل وعلائم بیماری واسباب وعلل بیماری امکانپذیر است .اما این که این قوی ، ارواح ،اندام ،اخلاط ،امزجه وارکان یعنی چه درادامه به توضیح مختصری درباره آنها می پردازیم هرچند که توضیح کامل آنها به نوشتن کتابی نیاز دارد .
ارکان)خشیگها (

حکما معتقد بوده اند که تمام اشیاء در عالم ازچهارعنصر تشکیل شده اند : آب – آتش – باد وخاک البته باید دانست منظور از این آب آن آب در دسترس ما نیست همچنین در مورد آتش وبادوخاک .
بلکه این ها تمثیل هستند . به این معنی که حکما اجسام را از نظر سبکی وسنگینی به این شکل تقسیم بندی می کرده اند : سبکی مطلق ( نهایت سبکی ) – سبکی نسبی –سنگینی نسبی وسنگینی مطلق ( نهایت سنگینی ) آنوقت آتش بعنوان تمثیل ونماد سبکی مطلق ، باد بعنوان نماد سبکی نسبی ،آب بعنوان نماد سنگینی نسبی وخاک بعنوان نماد سنگینی مطلق بکارمی رفته است .از سوی دیگر ، کیفیت اجسام را به چهار دسته : 1- سردی 2- گرمی 3-تری 4-خشکی تقسیم بندی می کرده اند .آنگاه چهار عنصر فوق علاوه بر نمادهای ذکر شده از نظر کیفیات چهار گانه به شکل زیر بوده اند : آب دارای خاصیت سردی وتری ، آتش دارای خاصیت گرمی وخشکی ،باد دارای خاصیت گرمی وتری وخاک دارای خاصیت سردی وخشکی .به این آب وآتش باد وخاک اصطلاحاً عناصر یا ارکان می گفته اند .( ارکان اربعه (

امزجه(مزاج ها)

امزجه جمع مزاج به معنی به هم آمیختن است ودر اصطلاح به کیفیت حاصله ازترکیب وبه هم آمیختن ارکان اربعه گویند .9 نوع مزاج داریم : 1- مزاج معتدل 2- مزاج سرد 3- مزاج گرم 4- مزاج تر 5- مزاج خشک 6- مزاج گرم وتر 7-مزاج گرم وخشک 8- مزاج سرد وتر 9- مزاج سرد وخشک
اخلاط

اخلاط جمع خلط است وخلط جسم سیال وتری است که غذا پس از هضم به آن تبدیل می شود .توضیح آنکه حکما معتقد بوده اند وقتی غذا خورده می شود اول توسط معده به کیموس معدی ( منظور مایعی خمیری شکل حاصل از هضم غذا در معده است ) تبدیل می شود که به این عمل طبخ معدی یا طبخ اول گویند سپس از طریق مجاری ناپیدای روده توسط عروق ماساریقا به کبد رفته در آنجا پخته ( در اصطلاح امروزی متابولیزه ) می شود که به آن طبخ دوم گویند آنگاه رگی که از کبد خارج می شود حاوی مایعی است که اگر در لوله ای شیشه ای ریخته شود ومدتی بماند این مایع به چند طبقه تقسیم می شود که به آنها اخلاط گویند . دز ته لوله مقداری ماده سیاه وسنگین که مقدارش خیلی کم است خواهیم داشت که خلط سوداوی نامیده می شود . روی سودا سه خلط دیگر بلغم ،دم ( خون ) وصفرا قرارمی گیرد .سودا دارای کیفیت سرد وخشک است .بلغم ، سرد وتر ودم گرم وتر وصفرا گرم وخشک . به این خون ،بلغم ،صفرا وسودا اخلاط چهارگانه گویند .
اندام

منظور همان اعضاء مختلف بدن مانند قلب ، کلیه ، ریه ، استخوان و... است .

ارواح
طبق تعریف حکما ارواح جمع روح است ولی منظور از این روح آن روح غیرمادی مشهور نیست بلکه طبق تعریف این روح ماده است وجسم لطیفی است که از لطافت بخارهای اخلاط حاصل میشود وسر منشاء نیرو در بدن است .

قوی

ارواح ایجاد یک نیروهایی در بدن می کنند که به آنها قوی گویند .

توجه : توضیح مبحث اندام وهمچنین ارواح وقوی بسیار گسترده است که برای گسترش بحث وتوضیح بیشتر میتوانید به کتاب قانونچه چغمینی ، ویا کتاب قانون در طب بوعلی سینا جلد اول مراجعه کنید.

ضروریات شش گانه ( سته ضروریه )

حکما معتقد بوده اند که برای این که انسان بتواند به زندگی خود بطور طبیعی ادامه دهد نیاز به 6 چیز ضروری دارد :

1- هوا

از نظر لطافت ، غلظت ، حرارت ، سرما ، اختلاط با اجزاء زمین ، اختلاط با دودها یا عا ری از آنها بودن، تأثیرات متفاوت در بدن دارد . بعنوان مثال هوای مخلوط با مواد عفونی ( هوای گندابها ) موجب بیماری در بدن می شود .برعکس هوای عاری از مواد عفونی موجب صحت می شود .

2- مأکولات ومشروبات هیچ انسانی بدون خوردن وآشامیدن نمی تواند زنده بماند . خود این که انسان چه بخورد وبیاشامد بسیار مهم است ونیاز به دانش تغذیه دارد .

در زیر مقاله 15 صفحه ای(تاریخچه طب سنتی) را که بصورت ورد آفیس تهیه شده را دانلود بفرمائید با تشکر

طب سنتی

در زیر مقاله ۲۵ صفحه ای(طب سنتی ودرمان) را که بصورت ورد آفیس تهیه شده را دانلود بفرمائید با تشکر

طب سنتی وروش های درمان