تغذیه در سالمندان

با توجه به پیشرفت های پزشکی و بهداشتی، متوسط عمر انسان افزایش یافته و در  کشورهای پیشرفته، این میانگین بیشتر است. فرایند پیر شدن با کاهش تدریجی فعالیت های فیزیکی و افزایش بیماری های مزمن همراه است و به نظر می رسد که بهبود وضعیت تغذیه تا حد زیادی قادر است از این مشکلات پیشگیری کند  یا آنها را تخفیف دهد. به همین دلیل یکی از مسائل مهم سالمندان، مسائل پزشکی و بهداشتی از جمله وضعیت تغذیه آنهاست. با افزایش سن، نیاز سالمندان به انرژی کاهش می یابد و تمایل به مصرف غذا کمتر می شود. در این حال اگر انتخاب غذا درست صورت نگیرد، میزان دریافت مواد مغذی ضروری در این گروه سنی پایین تر از حد مطلوب خواهد شد. در این بحث به بررسی بعضی از مشکلات تغذیه ای سالمندان و نیز نیازهای تغذیه ای آنها خواهیم پرداخت.

عوامل موثر در ایجاد مشکلات تغذیه ای سالمندان

1- عوامل جسمانی : مانند کاهش کل انرژی مورد نیاز، بیماری های مزمن، بی اشتهایی، تغییر در حس چشایی، خرابی دندان ها، بی تحرکی، ناتوانی جسمی، مشکلات گوارشی، تداخلات دارویی و یا تداخل غذا و داروها

2- مشکلات روحی و روانی : افسردگی، تنهایی، از دست دادن همسر

3- مشکلات اقتصادی : درآمد کم، کمبود امکانات برای تهیه و طبخ غذای مناسب ، زندگی در آسایشگاه

نیازهای تغذیه ای سالمندان

انرژی

با افزایش سن ، میزان نیاز به انرژی کاهش می یابد که می تواند به دلیل کاهش فعالیت جسمی و کاهش توده عضلانی بدن باشد. در صورت دریافت انرژی بیش از حد نیاز مشکلات و عوارضی مانند چاقی، فشار خون، بیماری های قلبی – عروقی برای سالمند ایجاد می شود. میزان نیاز به انرژی برای هر سالمند متفاوت است و بر اساس وزن، قد، شرایط فیزیکی و سلامتی وی محاسبه می شود.

پروتئین

با افزایش سن، علاوه بر کاهش توده عضلانی، ذخیره پروتئینی بدن نیز کاهش می یابد و میزان نیاز به پروتـئین با افزایش سن نه تنها کاهش نمی یابد، بلکه ثابت مانده  یا افزایش می یابد، به ویژه در صورت ابتلا به بعضی بیماری ها و یا عفونت ها.  16- 14 در صد از انرژی دریافتی روزانه سالمندان باید از پروتـئین ها به ویژه پروتئـین های با کیفیت بالا تأمین شود. بعضی از سالمندان ممکن است به دلیل مشکلات مالی، پروتـئین کافی دریافت نکنند که این مسئله باید مورد توجه قرار گیرد. البته میزان نیاز به پروتئـین ها نیز در اشخاص مختلف با توجه به شرایط بدنی آنها متفاوت است و گاهی در بعضی از سالمندان بیمار، ممکن است نیاز به کاهش پروتئـین دریافتی باشد.

مایعات

مصرف مایعات  در سالمندان باید به مقدار کافی باشد. علایم کمبود آب در بسیاری از سالمندان ممکن است به صورت خشکی لب ها، گود افتادن چشم ها، تب، یبوست، کاهش حجم ادرار، و تهوع باشد که این مسئله در مورد سالمندانی که در مناطق گرم زندگی می کنند بیشتر شایع است. استفاده از داروهای ادرارآور نیز از عوامل موثر در ایجاد کم آبی در سالمندان می باشد.

ویتامین ها و مواد معدنی

اغلب سالمندان علاقه زیادی به مصرف مکمل های ویتامیـنی دارند که باید از مصرفِ بیش از حد نیاز این مکمل ها خود داری شود.

در مورد ویتامین های محلول در آب، معمولاً کمبودی در سالمندان دیده نمی شود. مگر در سالمندان الکلی که کمبود 

ویتامینB1  می تواند وجود داشته باشد ، یا سالمندانی که دچار سوء تغذیه هستند. همچنین  ممکن است بعضی از سالمندان به علت مشکلات دندان و یا مشکلات گوارشی از خوردن سبزیجات و میوه جات پرهیز کنند ، در حالی که این منابع غذایی تامین کننده ویتامینC  هستند. مصرف زیاد آنتی بیوتیک ها می تواند باعث کمبود ویتامینkشود.

کمبود 

ویتامینD  ممکن است در سالمندان، به ویژه در کسانی که از نور آفتاب دور هستند به وجود آید.

در مورد مواد معدنی باید گفت با رعایت یک برنامه غذایی صحیح می توان مواد معدنی مورد نیاز سالمندان را تا حد زیادی تأمین کرد. فقط باید به میزان کلسیم دریافتی که معمولاً مقدار مصرف آن در سالمندان به میزان توصیه شده نمی رسد توجه شود. عوامل متعددی در کمبود کلسیم در سالمندان نقش دارند. از جمله میزان جذب روده ای کلسیم، کار کلیه ها، متابولیسم استخوان ها، تداخل غذا و دارو، کم تحرکی و عدم مصرف کافی لبنیات به دلیل عدم تحمل لاکتوز. در صورتی که شیر و لبنیات به مقدار کافی مصرف نشود ممکن است نیاز به مصرف مکمل کلسیم باشد که البته تشخیص آن باید توسط پزشک و متخصص تغذیه صورت گیرد. مصرف سدیم هم باید در سالـمندانی که مبتلا به فشار خون، مشکلات قلبی، کلیوی و دیابت هستند، محدود شود.

اساساً سالمندان عزیز باید اصولی کلی زیر را مد نظر داشته باشند :

1- مراجعه به موقع به پزشک و متخصص تغذیه جهت بررسی وضعیت سلامتی و تغذیه  خود و پیروی از یک برنامه غذایی صحیح

2- توجه و رسیدگی مناسب به موقع به بهداشت دهان و دندان

3- مصرف 6-5 لیوان آب در روز

4- استفاده از تمام گروه های غذایی و ایجاد تنوع غذایی در برنامه روزانه

5- مصرف مقادیر کافی میوه جات و سبزیجات

6- استفاده از 

نان های سبوس دار 

7- محدود کردن مصرف غذاهای چرب و شیرینی ها

8- مصرف کافی لبنیات مثل شیر و ماست ( حداقل 2 لیوان شیر یا ماست در روز )

9- سالمندانی که دچار بی خوابی هستند، از مصرف قهوه و چای در بعد از ظهر و شب خود داری کنند و یک فنجان شیرگرم قبل از خواب مصرف کنند.

10- از مصرف چای تا 2 ساعت بعد از غذا اجتناب نمایند و در صورت امکان از لیمو ترش تازه در کنار غذا جهت جذب بهتر آهن غذا استفاده کنند.

11- قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به مدت نیم ساعت در روز و استفاده از لباس های رنگ روشن برای تامین ویتامینD لازم توصیه می شود.

12- به کلیه سالمندان محترم توصیه می شود با توجه به شرایط بدنی خود ، نرمش و تحرک روزانه را هر چند به مقدار کم آغاز کنند. حتی 20 دقیقه پیاده روی سبک در هوای آزاد می تواند در ایجاد نشاط و سلامت سالمندان بسیار موثر واقع شود و برای انجام فعالیت های سنگین هم بهتر است ابتدا با پزشک خود مشورت کنند.

خانواده های سالمندان با توجه به حساسیت این دوران از نظر وضع جسمی، روحی و تغذیه ای با حمایت عاطفی از سالمندان و همچنین تهیه غذاهای مطبوع و خوش طعم، همکاری در خرید و تهیه غذا و توجه به مشکلات احتمالی دیگر، می توانند شرایط مطلوبی را برای سالمندان فراهم آورده و میزان مشکلات این دوران را تا حد امکان کاهش دهند.

نکاتی درباره دیابت در سالمندان

در سنین سالمندی بروز دیابت افزایش می ‌یابد، به طوری که در این سنین شیوع دیابت سه برابر پیش از سنین جوانی است.

نشانه‌ های بیماری دیابت در سالمندان کمتر از افراد کم سن و ‌سال مشهود است؛ سالمندان معمولا دچار تشنگی شدید یا افزایش و تکرر ادرار نمی‌ شوند اما ممکن است بی‌ حال و مریض احوال باشند و یا به‌ رغم اشتهای طبیعی، وزن شان به تدریج کم شود. از این رو انجام آزمایش خون برای بررسی وجود قند خون بالا در افراد کهنسال ضروری است و باید به عنوان جزیی از معاینه معمول آن ها به شمار آید زیرا در این افراد ممکن است ماه‌ ها یا سال‌ ها پس از آسیب بافتی ناشی از افزایش قند خون، دیابت تشخیص داده شود.

این نکته را نیز اضافه کنم که معیارهای آزمایشگاهی تشخیص دیابت در سالمندان همچون دیگر گروه‌های سنی است ولی آن چه اهمیت دارد توجه به احتمال وجود دیابت با علامت‌ های بالینی بسیار خفیف‌ و غیراختصاصی و انجام بررسی‌ های آزمایشگاهی لازم برای کشف آن است.

افت قند خون

در هر فرد مبتلا به دیابت، قند خون باید در محدوده طبیعی یعنی 70 تا 110 میلی‌ گرم در دسی ‌لیتر باشد ولی افرادی که قند خون طبیعی دارند بیش از افرادی که قند خون آن ها بالاتر از محدوده طبیعی است در معرض افت قند خون هستند. افراد جوان در مقایسه با سالمندان، معمولا حملات ناشی از افت قند خون را سریع ‌تر شناسایی و درمان می ‌کنند.

به دنبال افت قند خون تغییراتی در جریان خون مغز روی می‌ دهد که ممکن است سرخرگ ‌های سفت شده سالمندان بتوانند این تغییرات را به راحتی بپذیرند. سالمندان دیابتی که تنها زندگی می‌ کنند، ممکن است بر اثر افت قند خون زمین بخورند یا بی ‌هوش شوند.

پایین افتادن قند خون موجب لرزیدن شخص و در نتیجه پایین آمدن دمای بدن نیز می‌ شود. در افراد سالمند ممکن است به دلایل مختلف، بدون پایین آمدن قند خون نیز دمای بدن پایین بیاید.

اغتشاش شعور یا فراموشی، رنگ‌ پریدگی، تعریق، تحریک ‌پذیری و تاخیر فراوان واکنش ‌ها، از افت قند خون حکایت دارد. در صورت مشاهده این علامت ‌ها باید به سرعت قند خون اندازه‌ گیری شود.

اگر نمی‌ توانید قند خون را اندازه بگیرید، اندکی قند به بیمار بخورانید و آثار آن را مشاهده کنید.

انجام حرکات و فعالیت ‌هایی که فرد به آن ها عادت ندارد، می ‌تواند به پایین افتادن قند خون کمک کند. به طور مثال در هوای آفتابی که معمولا سالمندان علاقه به انجام کارهای باغبانی دارند، ممکن است چنین حالتی روی دهد.

توجه داشته باشید که در هوای سرد، خطر مضاعف افت قند خون و دمای بدن وجود دارد. لذا در صورت امکان، این گونه مواقع نزد بستگان خود بمانید تا هوا بهتر شود.

فرد سالمند ممکن است خوردن یک وعده غذا را فراموش کند. از این رو بهتر است اوضاع را تحت نظر داشته باشید.