بیماری‌های مری؛ آشالازی و مری‌بارت

آشالازی نوعی بیماری مری است که با بسته بودن دریچه پایینی مری مشخص می شود. همچنین برگشت طولانی مدت اسید معده به مری باعث می شود دیواره انتهای مری شبیه بافت معده شود که با آن مری بارت می گویند. 

آشالازی (Achalasia)

آشالازی نوعی اختلال حرکتی مری است که با انقباض (بسته بودن) اسفنگتر تحتانی مری مشخص می‌گردد. این اسفنگتر یا دریچه، بین مری و معده قرار دارد (تصویر مقابل).

در این بیماری، اسفنگتر پایینی مری به طور متناسب با بلع غذا شل نمی‌شود، لذا غذا نمی تواند از مری وارد معده شود. همزمان با این مشکل، مری متسع (گشاد) می شود.

آزردگى ناشى از غذاى باقى‌مانده ممکن است باعث بروز زخم‌هاى کوچک در دیواره مری شود، ولى خونریزى ناشى از زخم گوارشی واقعى در آشالازى نادر است.

علت این اختلال، تحلیل اعصاب مری است.

دیسفاژى (بلع سخت غذا) مهم‌ترین علامت این بیماری است، ولى با وجود انسداد عملکردى مری، کاهش وزن معمولاً شدید نیست.

درد شایع نیست، حتى اگر مخاط مرى به ‌دلیل احتباس و تجزیه مواد غذایى دچار زخم‌هاى سطحى شود.

بیماران مبتلا به آشالازی اغلب در بلع غذا مشکل دارند

برگشت محتویات باقى‌مانده در مرى به دهان علامت شایعى است، به‌خصوص در شب، هنگامى که بیمار در وضعیت خوابیده قرار مى‌گیرد.

نوع شدید آشالازى با درد قفسه سینه و گرفتگی عضلات مرى مشخص مى‌شود.

با پیشرفت بیماری، مرى هرچه بیشتر گشاد مى‌شود و پیچ مى‌خورد. ولى پایین‌ترین قسمت مرى حتى در مراحل انتهایى بیماری، تنگى خود را حفظ مى‌کند.

تشخیص بیماری با مانومتری مری مقدور می باشد.

درمان با گشادکردن مرى با فشار و یا قطع فیبرهاى عضلانى اسفنکتر تحتانى مرى امکان‌پذیر خواهد بود.

مری بارت  (Barrett's esophagus)

این بیماری در افرادی که دچار ریفلاکس یا ترش کردن غذا هستند، دیده می شود. در بیماری ریفلاکس، اسید معده به مری بر می گردد و فرد اصطلاحا غذا را ترش می کند.

برگشت طولانی مدت اسید معده به مری باعث می شود دیواره انتهای مری شبیه بافت معده شود؛ یعنی بعد از چند سال که مری به طور دایم با اسید معده در تماس باشد، به تدریج تغییراتی در مری ایجاد می شود که دیواره آن را شبیه معده می سازد. این وضعیت را اصطلاحاً مری بارت می نامند، زیرا اولین بار، پزشکی به نام بارت (Barrett) آن را کشف نمود.

مری بارت می تواند باعث سرطان مری شود. به همین دلیل، اگر شما دچار مری بارت شدیدی می باشید، باید هر چند وقت یکبار از نظر بروز سرطان مری تحت معاینه و بررسی قرار بگیرید

در حال حاضر هیچ‌گونه درمان موثر و تایید شده ای برای معالجه مری بارت وجود ندارد، با این حال در آینده ممکن است لیزردرمانی از طریق یک آندوسکوپ، نقش مهمی در درمان این بیماران داشته باشد.

مری بارت ممکن است بعد از چند سال به سرطان مری تبدیل شود، بنابراین اگر مشکل شما شدید می باشد و شما جوان هستید، باید هر سال یکبار آندوسکوپی انجام دهید تا به محض تغییر مری بارت به سرطان مری، اقدام به درمان آن نمایید.

در صورت مشاهده تغییرات سرطانی، برای جلوگیری از پیشرفت سرطان، باید اقدام به عمل جراحی و برداشتن مری نمود که عمل خیلی سنگینی می باشد.

بر اساس این که چه مقداری از مری باید با عمل جراحی برداشته شود، ممکن است لازم شود که معده به سمت بالا کشیده شود و یا اینکه به جای مری، یک قسمت از روده بزرگ قرار داده شود.

خود مری بارت باعث بروز علایمی نمی شود، اما اگر تشخیص داده شود که شما دچار مری بارت هستید، درمان طولانی مدت با داروهای مهارکننده پمپ پروتون (مثل اومپرازول) برای علایم شدید ریفلاکس ممکن است لازم باشد.

در مری چه خبر است؟

یکی از اعضای دستگاه گوارش که کمتر درباره آن صحبت می شود، اما امروزه به اهمیت آن بیشتر پی برده‌اند، مری است.

لوله‌ای عضلانی که به صورت بسیار تخصصی، غذا را به معده انتقال می‌دهد.

بروز کوچک‌ترین اختلالی در حرکات مری، موجب بروز اختلال در عبور غذا و در نهایت سوءتغذیه می‌شود.

ورود غذا به مری

پس از جویدن و خردکردن غذا، لقمه به ناچار وارد لوله‌ای به نام مری می‌شود که درست در عقب نای قرار دارد. طول مری 23 تا 26 سانتی‌متر و قطر آن حدود 5/2 سانتی‌متر است و انتهای آن از دیافراگم عبور می‌کند (مری و نای دو تا از بزرگ‌ترین عضوهایی هستند که از دیافراگم عبور می‌کنند).

دیواره مری ماهیچه‌ای است و تارهای ماهیچه‌ای آن طولی و حلقوی هستند. ماهیچه‌های چند سانتی‌متر فوقانی مری از نوع مخطط‌اند، ولی بقیه ماهیچه‌ها از نوع صاف‌اند.

مری هم مانند دهان و قسمت‌های دیگر لوله گوارش از غشای مخاطی پوشیده است. مخاط لغزنده مری این عضو را از خراشی که ممکن است ذرات سفت موجود در لقمه ی غذا روی دیواره مری وارد سازند، مصون نگه می‌دارد.

در انتهای پایینی مری که درست در زیر دیافراگم است، آخرین ماهیچه حلقوی عموما به حالت انقباض دایم باقی می‌ماند که به "اسفنکتر کاردیا" موسوم است. با ورود لقمه به انتهای مری، اسفنکتر کاردیا باز می‌شود و لقمه وارد معده می‌شود.

سرطان مری از کجا می‌آید؟

سرطان مری شایع‌ترین سرطان در نواحی شمالی کشور (مخصوصا استان گلستان) است که عادت به نوشیدن چای داغ دارند. داغ نوشیدن چای یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز این سرطان است.

سرطان مری دومین سرطان شایع در اردبیل است. یک مطالعه نشان داد بر خلاف کشورهای غربی، در اردبیل سرطان مری ارتباطی با مصرف سیگار و الکل ندارد، بنابراین لازم است برای واضح‌تر شدن عوامل خطر در این شهر، بررسی‌های دیگری در خصوص ارتباط سرطان مری با عوامل شناخته شده مانند نیتروزامین‌ها و محتوای خاک و تولیدات کشاورزی منطقه و خصوصیات ژنتیکی بیماران در آینده صورت گیرد.

چه موقع به دکتر مراجعه کنیم؟

اگر شما یا یکی‌ از اعضای‌ خانواده‌تان علایم‌ تنگی‌ مری‌ یا ازوفاژیت‌ خورنده‌ را دارید و

اگر یکی‌ از موارد زیر هنگام‌ درمان‌ شما رخ‌ دهد:

ـ درد قفسه‌ سینه‌

ـ تب‌

ـ ناتوانی‌ در صحبت‌ کردن‌

ـ احساس‌ وجود حباب‌های‌ هوا زیر پوست‌ ناحیه‌ قفسه‌ سینه‌.

التهاب مری؛ توصیه ها و پرهیزها

"ازوفاژیت" (esophagitis) به معنای "التهاب مری" است. علت این بیماری برگشت اسید معده یا محتویات قسمت فوقانی دوازده(ابتدای روده باریک) به ناحیه LES می باشد(LES اسفنگتر حد فاصل بین مری و معده است). گزارش مدونی از شیوع این بیماری در ایران در دسترس نیست. از جمله علائم این بیماری اشکال در بلع، بلع دردناک و سوزش سر دل را می توان نام برد.

علل التهاب مری

عواملی مانند ابتلا به عفونت های باکتریایی  و ویروسی، خوردن غذاهای محرک مثل انواع ادویه جات و قهوه و شکلات، اشعه درمانی(جهت درمان سرطان سینه) و تغذیه با لوله به مدت طولانی جزء علل حاد و عواملی چون فتق مری، افزایش فشار داخل شکمی، استفراغ های مکرر، کاهش فشار ناحیه LES و تاخیر در تخلیه معدی جزء علل مزمن این بیماری هستند. همچنین مصرف نابجای بعضی از داروها به خصوص داروهای خانواده آسپیرین، مصرف سیگار، بارداری، چاقی، افزایش وزن و بالاخره آسیب نخاع پشتی از جمله عوامل دیگری هستند که می توانند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند.

رژیم غذایی این بیماران به صورت فردی بوده و بیمار حتما می بایست توسط پزشک متخصص مورد معاینه و مشاوره قرار گیرد.

به طور کلی توصیه های رفتاری و تغذیه ای زیر ارائه می گردد.

توصیه های رفتاری مناسب جهت بیماران مبتلا به ازوفاژیت

1- بیمار پس از خوردن غذا، حدود نیم تا یک ساعت حالت نیمه نشسته داشته باشد و از دراز کشیدن بعد از غذا خوردن خودداری شود.

2- عدم فعالیت بدنی شدید بعد از غذا خوردن

3- استفاده از لباس های کاملا گشاد در هنگام غذا خوردن

4- امتناع از خوردن غذا حدود دو ساعت قبل از خواب شب

5- ترک سیگار در صورت مصرف (سیگار باعث شل شدن ناحیه LES می شود)

6- کاهش وزن برای افرادی که از چاقی رنج می برند.

توصیه های تغذیه ای مناسب جهت بیماران مبتلا به التهاب مری

اگر هدف از درمان بیماری، جلوگیری از درد و تحریک مخاط به علت التهاب مری در مرحله حاد بیماری باشد، بیمار نباید از غذاهای با PH بالا (غذاهای اسیدی) استفاده کند. همچنین خوردن غذاهای محرک و تند مثل فلفل های سیاه و قرمز و چای، به خصوص چای پررنگ، توصیه نمی شود.

اگر هدف از درمان بیماری، جلوگیری از برگشت مواد غذایی از معده و بعضا قسمت ابتدایی دوازدهه به داخل مری باشد، بهتر است بیمار تعداد وعده های غذایی خود را افزایش دهد و ترجیحا از شش وعده غذایی به جای سه وعده غذایی استفاده نماید.

اگر هدف از درمان، کاهش غلظت اسید معده و تخریب آن است، باید از مصرف هر گونه غذایی که در آن عمل تخمیر صورت گرفته است، خودداری شود. همچنین در این حالت استفاده از نوشیدنی های کافئین دار، نظیر قهوه نیز توصیه نمی گردد. این بیماران باید از خوردن نعناع، شیر پرچرب و مرکبات و آب آنها مثل گریپ فروت و پرتقال، آناناس و همچنین گوجه فرنگی نیز خودداری کنند.

با سرطان مری آشنا شوید

سرطان مری بیماری است که در آن سلول های سرطانی و بدخیم در بافت مری به وجود می آیند.

مری یک لوله ی توخالی و عضلانی است که غذا و مایعات را از دهان به سمت معده حرکت می دهد.

دیواره مری از چندین لایه بافت ساخته شده است از جمله: غشای موکوسی، عضلات و بافت همبند. سرطان مری از لایه های درونی مری شروع می شود و به لایه های خارجی تر پخش می شود.

انواع سرطان مری

دو نوع معمول سرطان مری بر اساس نوع سلول هایی که سرطانی می شوند، نامگذاری می گردند:

1- سرطان سلول های سنگفرشی: سرطانی که در سلول های سنگفرشی که سلول هایی پهن و نازک هستند و مری را می پوشانند دیده می شود. این سرطان بیشتر در بخش های فوقانی و میانی مری ایجاد می شود، اما می تواند در هر جایی از مری نیز ایجاد شود. این سرطان همچنین سرطان اپیدرموئید نیز نامیده می شود.

2- آدنوکارسینوما: سرطانی که در سلول های ترشحی (غده ای) ایجاد می شود. سلول های ترشحی موجود در دیواره مری، مایعاتی هم چون موکوس را تولید و ترشح می کنند. این سرطان بیشتر در بخش تحتانی مری، نزدیک معده ایجاد می شود.

کسانی که دچار رفلاکس معده (برگشت اسید معده به مری) در طولانی مدت باشند، در معرض خطر ابتلابه سرطان مری قرار دارند

شیوع

شیوع سرطان مری در مردان حدود سه برابر بیشتر از زنان است.

هم چنین در نژادهای آفریقایی-آمریکایی سه برابر قفقازی ها است.

هم چنین سرطان مری در کشورهای در حال توسعه ای همچون چین و هند و نقاطی از آفریقا شایع‌تر است.

میزان مرگ و میر

در عمده موارد، سرطان مری کشنده است. مرگ ناشی از سرطان مری، 4 برابر بیشتر از سرطان رکتوم است. فقط حدود 10 درصد از بیمارانی که با سرطان مری تشخیص داده شده اند، بیش از 5 سال زنده می مانند و این بیماران احتمالا مداوا می شوند.

چه عواملی می توانند باعث سرطان مری شوند؟

- مصرف دخانیات: مصرف سیگار همراه با افزایش خطر سرطان مری پیشرفته است. اگر یک فرد سیگاری، الکل زیادی مصرف کند، خطر به میزان زیادتری وجود دارد.

‌- الکل: مصرف الکل، خطر ابتلا به سرطان مری را افزایش می دهد.

- رژیم غذایی: رژیم غذایی پر چربی و با پروتئین و کربوهیدرات کم به نظر می رسد که خطر سرطان مری را افزایش می دهد. مصرف نیتروزامین (که یک افزودنی غذایی است) خطر سرطان مری را افزایش می دهد.

- سن : خطر سرطان مری با افزایش سن زیاد می شود. بیشترین شانس سرطان مری در گروه سنی 70 تا 80 سال است.

- جنس: مردان سه برابر، خطر بیشتری برای سرطان مری نسبت به زنان دارند.

- نژاد: نژاد آفریقایی- آمریکایی سه برابر، خطر بیشتری برای سرطان مری نسبت به نژادهای قفقازی دارند.

- تحریک طولانی مدت مری به وسیله اسید: بیماری رفلاکس معده به مری، اساسا به این معنی است که اسید معده از سمت معده به مری برمی گردد. افراد دچار رفلاکس طولانی مدت، در معرض خطر بالای سرطان مری هستند.

- مری بارت: افرادی که دچار رفلاکس طولانی مدت هستند، احتمالا دچار مری بارت می شوند. در این بیماری، سلول هایی که مری را می پوشانند در اثر تماس طولانی مدت با اسید معده، شبیه سلول های پوشاننده معده می شوند. این حالت با خطر بالایی از سرطان مری همراه است.

‌- تماس شغلی با مواد شیمیایی: تماس طولانی مدت با برخی موادشیمیایی هم چون پرکلرواتیلن، شانس ابتلا به سرطان مری را بالا می برد. این ماده در صنایع خشکشویی معمولا به کار می رود.

- مصرف زیاد مایعات خیلی داغ: مصرف زیاد مایعات خیلی داغ مثل چای داغ، احتمالا خطر ابتلا به سرطان مری را بالا می برد.

- آسیب های مری

- کمبود شدید آهن

- سابقه قبلی سرطان

- اشالازی: حالتی است که در آن انتهای مری، بسته باقی می شود و جلوی عبور غذا و مایعات به معده را می گیرد. مری در بالای محل گرفتگی، نازک و متسع می شود. ادامه این حالت در طولانی مدت، شانس ابتلا به سرطان مری را بالا می برد.

مصرف زیاد مایعات خیلی داغ مثل چای داغ، خطر ابتلا به سرطان مری را بالا می برد

علایم سرطان مری چیست؟

شایع ترین علامت سرطان مری، اشکال در بلع غذا است. از علایم دیگر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- دشواری بلع: این حالت به دلیل گیر کردن مواد غذایی و مایعات به سمت معده رخ می دهد. مراحل اولیه سرطان مری معمولا این علامت را ایجاد نمی کنند. اما هر چه بیماری پیشرفت می کند، این مشکل بیشتر می شود.

- کاهش وزن: این حالت به دلیل کاهش ورود و جذب مواد غذایی رخ می دهد و یا ناشی از اثر مستقیم خود تومور مری است.

- درد قفسه سینه: در برخی از بیماران، سرطان مری می تواند دردی مشابه درد بیماری های قلبی در ناحیه قفسه سینه ایجاد کند.

- درد در هنگام بلع غذا

- این بیماری علایم دیگری هم می تواند داشته باشد از جمله: استفراغ، سکسکه، سرفه های مزمن، سرفه های خونی، درد پشت و سطح کلسیم بالای خون.

چگونه سرطان مری تشخیص داده می شود؟

مراحل اولیه سرطان اغلب بدون علامت هستند. پس در اغلب موارد، سرطان مری در این مراحل تشخیص داده نمی شود. در برخی بیماران، سرطان اولیه مری در حالی تشخیص داده می شود که آزمایشاتی برای بیماری های دیگر انجام شود.

هنگامی که بیمار علایمی را که نشانه احتمال سرطان مری هستند داشته باشد تست های مختلفی قابل انجام هستند:

- آندوسکوپی

- مطالعه با باریوم: با خوردن باریوم و مطالعه ی مری با اشعه X می توان رشد مری را در یک منطقه بررسی کرد. اما به دلیل این که نمی توان در این روش بیوپسی انجام داد، مانند آندوسکوپی نیست.

- سی تی اسکن

- PET Scan

- توراکوسکوپی

شانس بهبودی و درمان

شانس بهبودی و درمان به عوامل زیر بستگی دارد:

- مرحله سرطان (یعنی اینکه بخشی از مری را درگیر کرده باشد، یا همه آن را، یا حتی به بخش های دیگر بدن هم سرایت کرده باشد)

- اندازه تومور

- سلامت کلی بیمار

وقتی سرطان مری زود تشخیص داده شود، شانس بهتری برای بهبودی وجود دارد.

بیشتر موارد سرطان مری در ایران در شمال و مناطق شمال بوده است

مراحل سرطان مری

مراحل زیر برای سرطان مری در نظر گرفته می شوند:

مرحله صفر: در این مرحله سرطان فقط در داخلی ترین لایه سلول ها که مری را می پوشانند وجود دارد. این مرحله را سرطان in situ نیز می نامند.

مرحله  I: در این مرحله، سرطان از داخلی ترین لایه سلول ها به لایه بعدی بافت های دیواره مری منتشر می شود.

مرحله  II: این مرحله خودش به دو بخش IIA و IIB تقسیم می شود که بستگی به محل انتشار سرطان دارد:

مرحله  IIA: سرطان به لایه عضلانی مری یا به لایه خارجی جدار مری منتشر می شود.

مرحله  IIB: سرطان می تواند به هر کدام از سه لایه اولیه مری یا به غدد لنفاوی منتشر شود.

مرحله  III: در این مرحله سرطان به لایه خارجی مری منتشر شده و احتمالا می تواند به بافت ها و غدد لنفاوی اطراف مری نیز انتشار یابد.

مرحله  IV: این مرحله نیز خود شامل دو مرحله است:

مرحله  IVA: سرطان به غدد لنفاوی مجاور یا دور انتشار می یابد.

مرحله  IVB: سرطان به غدد لنفاوی دور یا سایر اعضای بدن انتشار می یابد.

درمان

روش های درمانی متفاوتی برای سرطان مری وجود دارد. 5 روش استانداردی که برای درمان استفاده می شوند عبارتند از:

جراحی

باز کردن مسیر مری

رادیوتراپی

شیمی درمانی

روش های لیزر درمانی

آیا سرطان مری قابل پیشگیری است؟

برخی عوامل خطری که در ارتباط با سرطان مری هستند، مثل کشیدن سیگار قابل تغییرند، اما برخی مثل سن و نژاد غیر قابل تغییرند.

شما می توانید برخی کارهای زیر را برای کاهش خطر ابتلا به سرطان مری انجام دهید:

- نکشیدن سیگار و اجتناب از مصرف زیاد الکل

- درمان مناسب و سریع بیماری هایی که می توانند در ایجاد سرطان مری نقش داشته باشند.

- برخی تغییرات دیگر در شیوه زندگی مثل کاهش مصرف چربی، اجتناب از خوردن مایعات داغ، عدم مصرف نیتروزامین، مصرف مناسب میوه ها و سبزیجات.

سرطان مری در ایران

سرطان مری یکی از 10 سرطان شایع در جهان است. ایران یکی از مناطق با خطر بالای سرطان مری است.

بیشتر موارد سرطان مری در ایران در شمال و مناطق شمال بوده است.

در یک پژوهش که توسط مؤسسه سرطان ایران انجام شد، 9 درصد همه سرطان ها و 27 درصد سرطان های گوارشی در ایران، سرطان مری بوده است.

منطقه انتهایی مری بیشتر درگیر بوده است.

مصرف آرد گندم و مصرف چای داغ، شانس ابتلا به سرطان مری را افزایش داده است.