چگونه از شر خارش خلاص ‌‌شویم؟

از تحریکات پوستی گرفته تا گزیدگی ‌های ناشی از حشرات مختلف، هیچ چیز مانند یک خراشیدگی خوب نمی ‌تواند موجب خلاص شدن از شر خارش ‌های آزار دهنده شود.

از گذشته ‌های دور تا هم اکنون، بشر به صورت ناخودآگاه و آگاه، از خراشیدن پوست به عنوان راهی جهت از بین بردن انگل‌ ها و سایر عوامل خارجی استفاده کرده است. با این حال تا همین چند وقت پیش، حتی دانشمندان و محققان سرشناس دنیا نیز از راز نهفته در پشت این مکانیسم طبیعی اطلاعی نداشتند.

اکنون تحقیقاتی که در دانشگاه مینسوتای آمریکا انجام شده است، پاسخ مناسبی برای این ابهام ارائه کرده است:

ایجاد خراش در پوست موجب از کار افتادن موقتی سلول‌ های عصبی در نخاع می ‌شود. این سلول‌ ها به صورت طبیعی، احساس خارش را به مغز منتقل می ‌کنند.

هنگامی که حشره‌ای پوست بدن را نیش می‌ زند، سلول‌ های موجود در پوست، ماده شیمیایی خاصی را ترشح می ‌کنند که "هیستامین" نامیده می ‌شود. سلول‌ های عصبی که در اطراف سلول‌ های پوستی ترشح ‌کننده این ماده قرار دارند، نسبت به هیستامین از خود واکنش نشان داده و پیامی را به نخاع ارسال می ‌کنند. سپس پیامی به تالاموس مغز فرستاده می‌ شود که در این ناحیه، پیام ارسال شده درک شده و برای کل مغز قابل فهم می‌ شود. در ادامه تالاموس این پیام را به قشر مغزی منتقل می کند که در نتیجه احساس خارش ایجاد می‌ شود.

محققان دانشگاه مینسوتا در پروژه اخیر خود، ماده ی هیستامین را به پاهای چند میمون تزریق کردند و در عین حال فعالیت‌ سلول‌ های مخصوصی در نخاع این حیوانات را زیر نظر گرفتند. این سلول‌ ها با تشخیص سریع تزریق هیستامین، اقدام به ارسال پیام‌ های فوری کردند. با این حال زمانی که محققان نواحی اطراف نقطه تزریق را خراشیدند، این فرآیند دچار افت شد.

توصیه های ضد خارش پوست

خارش می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. لذا اگر فردی با خارش به پزشک مراجعه کرد، اول باید معاینه شود و آزمایش کامل برای بررسی عملکرد غده ی تیرویید، کبد، کلیه و حتی هپاتیت انجام شود، زیرا خارش برعکس تصور رایج مردم، فقط علامت بیماری‌های پوستی نیست و بر اساس نوع مشکل داخلی که آن را ایجاد کرده، طبقه ‌بندی می‌شود؛ مثلا خارش ناشی از بیماری ‌های خونی، خارش کلیوی، خارش صفراوی و غیره.

اما از بحث بیماری ‌های داخلی که بگذریم، بیماری‌های پوستی متعددی وجود دارند که خارش جزو شکایات اصلی مبتلایانش است، مثلا اگزمای سرشتی، گال و درماتیت هرپسی فرم.

بیشتر خارش‌ها با گرما تشدید می‌شوند. همچنین استرس، اضطراب و ترس نیز می‌تواند خارش را تشدید کند.

اکثر خارش‌ها، شب هنگام، زمانی که فرد از کار و فعالیت روزانه فارغ می‌شود، تشدید می‌شوند.

کانال گوش خارجی، سوراخ بینی و ناحیه اطراف مقعد و ناحیه تناسلی، نواحی مستعد خارش محسوب می‌شوند.

خارش می‌تواند ریشه عصبی داشته باشد. برخی خارش‌ها در حیطه بیماری‌های پوست و مو، با مسایل روحی و روانی بسیار مرتبط هستند. در این بیماری‌ها فرد تمایل شدیدی به خاراندن برخی نواحی در دسترس پوست دارد و از خاراندن این نواحی لذت می‌برد و پوست شبیه پسوریازیس می‌شود. در درمان این افراد باید حتما به درمان مسایل روحی توجه شود و درمان موضعی به تنهایی جواب نمی‌دهد.

در برخی موارد مثل کهیر، علت اصلی خارش ماده هیستامین است. کهیر می‌تواند به دلیل مصرف یک دارو یا غذای خاص یا به دلیل برخی عفونت‌ها باشد. البته علل متعدد دیگری هم برای کهیر وجود دارند.

قدم اول درمان، تشخیص علت خارش است، اما برخی اقدامات وجود دارند که می‌توانند به تخفیف خارش کمک کنند، مثلا خنک نگه داشتن محیط، پرهیز از حمام داغ و نپوشیدن لباس پشمی.

خشکی پوست هم یکی از علل مهم خارش است. لذا چرب و مرطوب نگه داشتن پوست برای تخفیف خارش اهمیت بسیاری دارد. در افراد مسن، خشکی یک علت مهم و شایع خارش است.

برخی داروهای موضعی نیز می‌توانند موجب کاهش خارش‌های موضعی شوند، مانند بی‌حس کننده‌های موضعی (مثل کرم‌ لیدوکائین، ژل نیزوکانین) و برخی آنتی‌هیستامین‌های موضعی (مثل کرم داکسپین). کورتون موضعی هم در برخی موارد که علت خارش، التهاب است (مثل اگزماها) می‌تواند مفید باشد.

باید توجه داشت که تمام داروهای موضعی گاهی می‌توانند خود موجب ایجاد آلرژی و حساسیت و تشدید خارش گردند، بنابراین مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک و ترجیحا با تجویز متخصص پوست باشد تا از مشکلات احتمالی جلوگیری شود.

از نظر داروهای خوراکی هم، آنتی‌هیستامین‌ها از شایع‌ترین داروهای تخفیف خارش‌اند، اما بسیاری از این داروها خواب‌آور هستند، لذا افراد به خصوص کسانی که رانندگی می‌کنند یا افراد مسن، هنگام مصرف این داروها باید بسیار مراقب باشند.

در نهایت از نور درمانی نیز می‌توان در درمان برخی خارش‌ها استفاده کرد.

برای اولین بار پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که خارش نیز مانند خمیازه مسری است. مشاهده عمل خارش یک فرد باعث می‌شود که احساس خارش کنیم. در این میان امکان سرایت احساس خارش به بیمارانی که دارای مریضی‌ پوستی هستند بیشتر است.

تقریبا هر کسی گاهی مبتلا به خارش پوست می شود، ولی بعضی همیشه خود را می خارانند. خارش از نشانه های برجسته آلرژی و اغلب، اولین نشانه آن است. خارش ناشی از آلرژی، اغلب باعث بروز کهیر یا دانه های پوستی می شود.

بدترین حالت وقتی است که فرد مدام خود را می خاراند، ولی چیزی که دلیل آن را مشخص کند، در پوست دیده نمی شود. در این موارد، پزشک به جستجوی علتی در درون بدن، مثل تنش روانی یا تولید بیش از حد یک هورمون برمی آید.

دیگر علل شایع خارش عبارتند از: نیش و گزش حشرات، انگل ها، خشکی پوست و لباس نم دار یا تنگ.

تحقیقی درباره مسری بودن خارش

برای اولین بار پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که خارش نیز مانند خمیازه مسری است. مشاهده عمل خارش یک فرد باعث می‌شود که احساس خارش کنیم. در این میان امکان سرایت احساس خارش به بیمارانی که دارای مریضی‌ پوستی هستند بیشتر است.

خمیازه‌ معمولا مسری است، یعنی زمانی که یک نفر کنار کسی خمیازه می‌کشد، فرد دیگر نیز به خمیازه می‌افتد. جالب این است که خارش نیز مسری است. اما تا کنون به صورت علمی به بررسی تاثیر سرایت آن نپرداخته بودند. به ‌تازگی یک گروه علمی از یک مرکز پزشکی در ایا‌لت کارولینای شمالی در آمریکا این موضوع را مورد بررسی قرار داده است.

نتایج این تحقیق در نشریه‌ علمی „British Journal of Dermatology“  منتشر شده است. در این نشریه گفته می‌شود که احساس خارش به افرادی که دارای بیماری پوستی هستند بیشتر انتقال پیدا می‌کند تا افرادی که سالم هستند.

شیوه‌ تحقیق

در این تحقیق 11 نفر که دچار بیماری پوستی نورودرمیت  (Neurodermitis) بودند شرکت کردند. نورودرمیت نوعی بیماری پوستی همراه با خارش است. پوست بیماران مبتلا به نورودرمیت در جاهای مختلف بدن شان دارای اگزما است، قسمت‌هایی از پوست بسیار خشک و قرمز است و معمولا به طور شدید پوسته‌ریزی می‌کند. افرادی که دچار این بیماری هستند دچار خارش‌ شدید هستند.

علاوه بر این 11 نفر ، 14 نفر نیز که سالم بودند، در این تحقیق شرکت داشتند.

در جریان تحقیق هورمون هیستامین که منجر به بروز بیماری‌های آلرژیک (حساسیت) می‌شود به شرکت‌کنندگان تزریق شد، یا این که روی ساعد آنها محلولی از نمک که خارش‌آور است ریخته شد. پس از آن شرکت‌کنندگان در تحقیق می‌بایست فیلم هایی را تماشا می‌کردند که در آنها یک نفر شروع به خاراندن خود می‌کرد.

نتایج تحقیق

بررسی نشان ‌داد که شرکت‌کنندگان در تحقیق هرگاه مشاهده می‌کردند که بازیگر فیلم شروع به خاراندن خود می‌کند، به خارش می‌افتادند. اما جالب این است که آنها جدای از این که بازیگر کدام ناحیه‌ بدنش را خارانده باشد، در نقاط مختلف بدنشان احساس خارش می‌کردند.

تلقین احساس خارش

افزون بر این، شرکت کنندگان در تحقیق اعلام کردند که احساس خارش در موردی که هورمون هیستامین به آنها تزریق شده بود، قوی‌تر از زمانی بوده که محلول نمک روی دستشان ریخته شده بود. اما واکنش بیمارانی که دچار بیماری نورودرمیت بودند، بسیار شدیدتر از واکنش‌ افراد سالم بود. یکی از پژوهشگران می‌گوید: «نتایج نشان می‌دهند که ما انسان‌ها چقدر به خود تلقین می‌کنیم، یعنی فکر می‌‌کنیم که قسمتی از بدن‌مان می‌خارد، در حالی که در اصل چنین نیست.» این امر واضح است که مشاهده عمل خارش فردی دیگر، باعث واکنشی در سیستم مغزی افراد می‌شود.

دانشمندان قصد دارند در مرحله‌ بعدی از طریق شیوه‌ی توموگرافی مغناطیسی بررسی کنند که چه فعل و انفعالاتی در مغز افراد در هنگام دیدن عمل خارش صورت می‌گیرند. آنها امیدوارند از این طریق بتوانند واکنش خارش را بهتر درک کنند و راهکارهایی را برای کاهش آن بیابند. برای مثال شیوه‌هایی همچون مدیتیشن و تمرین‌های آرامش‌بخشی یا حتی برخی داروها می‌توانند باعث کاهش فعالیت قسمت‌هایی از مغز شوند که مسئول پیدایش احساس خارش هستند.

گرما، خارش را شدت می بخشد و واکنش های آلرژیک را تشدید می کند.

کاهش خارش پوست

خاراندن پوست با ناخن، خارش آن را بدتر کرده و مستعد ابتلا به عفونت می کند. خوشبختانه خاراندن تنها راه چاره برای رفع خارش پوست نیست. راه های دیگری نیز وجود دارد که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

پوست را خنک کنید

دوش آب سرد بگیرید، و یا کمپرس آب سرد روی پوست خود بگذارید. برای این کار حوله ای را در آب سرد فرو برده و پس از چلاندن، به مدت پنج دقیقه روی ناحیه خارش دار بگذارید. تبخیر آب حوله، پوست را خنک کرده و خارش را از بین می برد.

پوست را آرام کنید

محلول های حاوی منتول یا کافور که بی حس کننده موضعی هستند، اثر آرامش بخش و خنک کننده بر روی پوست دارند و خارش را رفع می کنند.

ضد حساسیت بخورید

برای رفع خارش ناشی از گزش و نیش حشرات یا عوامل حساسیت زای دیگر، به جای خاراندن، یخ روی پوست بگذارید. سپس یک داروی ضد حساسیت بخورید.

از داروهای موضعی ضد حساسیت، مثل کرم دیفن هیدرامین یا فرآورده هایی مثل بنزوکائین استفاه نکنید؛ چون ممکن است با ایجاد واکنش آلرژیک در پوست، مشکل را دو برابر کنند.

کالامین بزنید

محلول کالامین برای رفع خارش های ترشح دار یا تاولی (مانند خارش ناشی از تماس با پیچک سمی) مؤثر است. اما اگر علت خارش، نامعلوم یا ناشی از خشکی پوست باشد، اثر خشک کنندگی کالامین خارش را بیشتر خواهد کرد.

هوا را خنک کنید

گرما، خارش را شدت می بخشد و واکنش های آلرژیک را تشدید می کند. از آب داغ بپرهیزید، در معرض نور خورشید قرار نگیرید و طوری ورزش نکنید که خیلی گرم تان شود.

لباس گشاد بپوشید

لباس گشاد نخی برای کسانی که مستعد خارش هستند، بهتر است. لباس هایی که به بدن می چسبند، مثل مواد مصنوعی و پشم، خارش را بیشتر می کنند. اگر ناچار به پوشیدن لباس پشمی هستید، زیر آن لباس نخی بپوشید تا لباس پشمی با بدن تماس پیدا نکند.

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟

- هنگامی که خارش با خوردن یک دارو شروع شود.

- هنگامی که خارش، شدید باشد و یا بیش از دو روز طول بکشد، مخصوصا اگر در خانواده تان سابقه بیماری قند یا بیماری کلیه وجود داشته باشد.