وقتی عضلات بدن می‌گیرند

گرفتگی عضلات نوعی انقباض عضلانی ناخواسته و دردناک است که هر فردی حداقل یک بار آن را تجربه کرده است.

عضلات ما با استراحت و انقباض متناوب خود، سبب حرکت اندام ها می شوند، مثلا عضلات نگهدارنده گردن با انقباض و استراحت خود، سبب حرکت گردن می شوند.

انقباض غیر ارادی عضلات را اسپاسم یا گرفتگی عضله می گویند. گاهی اوقات گرفتگی عضلات به حدی است که توسط فردی دیگر قابل مشاهده و یا قابل لمس می باشد.

گرفتگی می تواند قسمتی از عضله و یا کل آن را درگیر گند و بیشتر عضلاتی که با هم کار می کنند، همزمان درگیر شده و گرفتگی برایشان رخ می دهد.

انواع گرفتگی عضلات

1- گرفتگی واقعی :

این نوع گرفتگی، قسمتی از یک عضله و یا گروهی از عضلات را که با هم کار می کنند، در گیر می کند، مانند عضلاتی که انگشت را می سازند. بیشتر محققین علت این گرفتگی را تحریک بیش از حد عصب می دانند.

این نوع گرفتگی عضلانی، شایع ترین نوع است که در شرایط زیر رخ می دهد:

- آسیب: اسپاسم عضلانی مداوم که ممکن است به عنوان یک مکانیسم محافظ پس از یک آسیب مانند شکستگی استخوان رخ دهد. در این حالت، اسپاسم سبب محدود شدن حرکت شده و اثر آسیب وارده را کمتر می کند. آسیب عضله به تنهایی ممکن است سبب اسپاسم عضله شود.

- فعالیت شدید: هنگامی که عضلات فردی با فعالیت های شدید عادت نداشته باشد، گرفتگی عضلات برایش اتفاق می افتد، مانند گرفتگی هایی که در طول فعالیت های شدید یا بعد از آن اتفاق می افتد. سالمندانی که فعالیت های ورزشی شدید و کششی انجام می دهند، بیشتر در معرض این نوع گرفتگی عضلات می باشند.

- گرفتگی عضلات در حالت استراحت : این نوع گرفتگی عضلات بیشتر در سالمندان شایع است، اما در هر سنی ممکن است رخ دهد، حتی در کودکی. این گرفتگی بیشتر در طول شب رخ می دهد و خیلی خطرناک نیست، اما می تواند سبب اختلال در خواب شبانه شود (معمولا به عنوان گرفتگی شبانه شناخته می شود) و ممکن است چند بار در طی یک شب و یا چند شب در طی یک هفته رخ دهد.

- از دست دادن آب بدن : گاهی گرفتگی عضلات به سبب از دست دادن آب بدن، به صورت عرق کردن در طی فعالیت های ورزشی شدید یا در اثر گرما رخ می دهد. این نوع گرفتگی معمولا در هوای گرم اتفاق می افتد و می تواند جزء علایم اولیه گرمازدگی باشد.

استفاده از داروهای مدر (افزایش دهنده ادرار) و کم نوشیدن مایعات می تواند سبب گرفتگی عضلانی مخصوصا در سالمندان شود

- کلسیم و منیزیم خون : کاهش کلسیم یا منیزیم، به طور مستقیم سبب تحریک پذیری بالای عصب و تحریک عضله می شود. این نوع گرفتگی بیشتر در سالمندان تجربه می شود و یا برای بعضی زنان در طول دوران بارداری اتفاق می افتد. کمبود کلسیم و منیزیم در خانم های باردار بسیار شایع است و باید تحت نظر پزشک، از مکمل های آنها در رژیم غذایی خود استفاده کنند.

کمبود کلسیم در موارد زیر وجود دارد:

*مصرف داروهای دیورتیک (ادرار آور)

*استفراغ بیش از حد

*کمبود کلسیم و منیزیم در رژیم غذایی : کمبود پتاسیم که سبب ضعف عضلانی می شود، جذب ناکافی کلسیم به دلیل کمبود ویتامین  D 

*عملکرد ضعیف غدد پاراتیروئید (غدد کوچکی در گردن که تنظیم و تعادل کلسیم را به عهده دارند)

- کزاز : در بیماری کزاز، همه سلول های عصبی در بدن فعال می شوند. این واکنش سبب اسپاسم یا گرفتگی عضلانی در سراسر بدن می شود. نام کزاز از اثر سم کزاز در اعصاب مشتق شده است.

2- گرفتگی های دیستونیک:

این نوع گرفتگی بیشتر در عضلات پلک، فک و گردن اتفاق می افتد و یا ممکن است برای دست و پا در طول انجام فعالیت های تکراری مثل نوشتن، تایپ کردن و ... اتفاق بیفتد. این گرفتگی به دلیل خستگی عضلانی می باشد و شایع نیست.

درمان و جلوگیری از گرفتگی عضلات

هنگام گرفتگی عضلات می توانید با انجام کارهایی از درد و عوارض ناشی از آن بکاهید. کارهایی مانند ماساژ محل گرفتگی، کشش آن محل، یخ گذاشتن روی محل گرفتگی، گرم کردن محل گرفتگی و یا دوش گرفتن.

برای کاهش احتمال ابتلا به گرفتگی های عضلانی به نکات زیر توجه کنید :

- قبل از فعالیت ورزشی یا کار شدید، بدن خود را گرم کنید تا آسیب های بعدی به وجود نیاید.

- به مقدار کافی آب بنوشید. مصرف نوشیدنی به خصوص مصرف آب کافی، قبل از فعالیت و در طول فعالیت و بعد از انجام فعالیت بسیار مهم می باشد و از کم آبی شدید بدن که سبب ایجاد گرفتگی عضلانی می شود، پیشگیری می کند.

از خستگی شدید به خصوص در هوای گرم اجتناب کنید. اگرمی توانید فعالیت های شدید خود را به بعد از گرمای شدید روز موکول کنید

- موادغذایی سرشار از منیزیم و کلسیم را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانید

- از مکمل های کلسیم و منیزیم استفاده کنید و با تجویز پزشک و تحت نظر او در طول بارداری از این مکمل ها استفاده کنید تا از گرفتگی عضلانی که در طول دوران بارداری اتفاق می افتد، جلوگیری کنید.

- اگر گرفتگی عضلانی در طول شب به سراغتان می آید، می توانید قبل از خواب حرکات کششی انجام دهید و یا ورزش های سبک مثل دوچرخه سواری انجام دهید تا از گرفتگی عضلانی در طول شب پیشگیری کنید.

در اغلب موارد می توان با مراقبت از خود، از گرفتگی عضلانی پیشگری کرد، اما اگر فردی اغلب اوقات دچار گرفتگی عضلانی بدون هیچ دلیلی می شود، باید نزد پزشک متخصص برود تا مشکل او را بررسی کند.

اسپاسم یا گرفتگی عضلات

اسپاسم یا گرفتگی عضلات، انقباض ناخواسته ماهیچه یا عضله است که معمولا دردناک می باشد و انواع مختلفی دارد. بعضی از این اسپاسم ها را می توان با مصرف دارو، رژیم غذایی یا ماساژ درمان کرد.

در حالت عادی، انقباض ارادی عضلات برای انجام کار یا تمرین ورزشی اتفاق می افتد. ولی انقباضی که طی اسپاسم رخ می دهد غیر ارادی است و مغز پیغام هایی را برای انقباض می فرستد که بدن نمی خواهد.

انقباض می تواند چند لحظه، چند دقیقه یا چند ساعت به طول بیانجامد. مشکلی معروف به "ران پای سوارکار" وجود دارد که در حقیقت انقباض ماهیچه ی پا است. مردم اغلب در واکنش به درد گرفتگی ران پا، دیگر ماهیچه ها را هم منقبض می کنند که متاسفانه باعث طولانی تر شدن اسپاسم می شود.

علل گرفتگی عضلات

* کشیدگی عضله در اثر حرکات ناگهانی بدن

* انجام تمرین شدید یا بیش از حد ورزشی. اغلب بعد از دوی ماراتن، ورزشکاران در اثر از دست دادن املاح بدن، دچار گرفتگی دردناک عضلات می شوند.

* آسیب عضلات در اثر نوع تروما و حادثه. دریافت پیغام های نادرست از مغز توسط ماهیچه های آسیب دیده باعث اسپاسم می شود.

* کم آبی بدن

اسپاسم به انقباض غیر ارادی دردناک یک یا گروهی از عضله گفته می شود

* بیماری هایی مثل فلج مغزی، ام اس (MS) و سیروز کبدی

* آسیب اعصاب یا نخاع

* سوءتغذیه و کمبود املاح در بدن. از دست دادن کلسیم و منیزیم منجر به اسپاسم ماهیچه ای می شود. اگر گرفتگی متناوب باشد، فرد باید مکمل این املاح را تحت نظر پزشک مصرف کند.

* تهوع و استفراغ بیش از حد هم می تواند باعث اسپاسم ماهیچه ای شود.

* قرار گرفتن در معرض موادشیمیایی خاص مثل آفت کش ها و حشره کش ها و مسمومیت با سرب ممکن است سبب اسپاسم ماهیچه ای شود.

* آلودگی با سمومی مانند استریکنین می تواند عامل ایجاد اسپاسم عضله باشد.

* یکی از علل مهم بروز اسپاسم، کاهش اکسیژن است. در صورتی که اکسیژن محیطی که فرد در آن قرار گرفته کم باشد، ممکن است فرد دچار اسپاسم شود که در این حالت قرار گرفتن در یک محیط پر از اکسیژن و تنفس عمیق می تواند موثر باشد.

* خستگی جسمی شدید و ادامه فعالیت با وجود خستگی مفرط به عنوان علل انقباض عضلات است که در این حالت استراحت، نقش موثری در بهبود اسپاسم عضلات دارد.

* استفاده از داروهای ادرار آور (دیورتیک) و اسید نیکوتینیک دارویی می تواند موجب اسپاسم شود.

* بیماران دیالیزی و افرادی که الکل مصرف می کنند نیز در معرض اسپاسم ساق پا هستند.

* نوع دیگری از اسپاسم ماهیچه ای، گرفتگی عضلات شکم در اثر آنفلوآنزای معده و یا سندرم روده تحریک پذیر است.

اگر گرفتگی عضلات پی در پی اتفاق بیفتد، باید به پزشک مراجعه نمود تا علت آن را پیدا کند و درمان لازم را تجویز نماید

* کودکانی که قولنج دارند هم از اسپاسم شکم رنج می برند که با گریه زیاد همراه است. این اسپاسم به خاطر واکنش نارس مغز به عمل گوارش است. به همین دلیل، قولنج بچه ها با افزایش سن بهبود می یابد.

* آنژین نوع دیگری از اسپاسم است و زمانی که قلب خون کافی نداشته باشد رخ می دهد و مربوط به تصلب شرایین یا سختی سرخرگ ها است. علل آنژین معمولا گرفتگی دردناک در ناحیه سینه، گاهی گردن و کتف ها و فک است. درمان این گرفتگی عموما با درمان علل بیماری قلبی و درمان طبی آنژین صورت می گیرد.

انواع اسپاسم

اسپاسم عضلات به دو نوع کلی و جزئی تقسیم می شود:

اسپاسم کلی، تمام عضلات را در برمی گیرد و شایع ترین علت آن کاهش آب بدن است که با نوشیدن آب و مایعات زیاد برطرف می شود.

اسپاسم جزیی، قسمتی از بدن مثل کمر یا گردن را درگیر می کند و فروان ترین علت آن، انجام حرکت ناگهانی در این قسمت ها است.

بیشترین نقاطی که دچار اسپاسم می شوند

کمر و گردن بیشتر از سایر نقاط بدن دچار گرفتگی عضلات می شوند.

اسپاسم کمر به علت حرکت ناگهانی عضلات کمر، انجام ورزش های سنگین و بد نشستن و ایستادن به مدت طولانی اتفاق می افتد. وجود برخی بیماری‌ها، کاهش املاح بدن، بارداری و عادت ماهانه در زنان از علل دیگر اسپاسم عضلات کمر هستند.

مهمترین اقدام برای بهبود گرفتگی عضلات کمر، استراحت و انجام تمرینات کششی پس از بهبودی نسبی است.

علل اسپاسم گردن نیز حرکات ناگهانی گردن و قرار گرفتن نامناسب سر روی بالش است که در این موارد استفاده از برخی داروهای ضد التهاب سبب کاهش درد می شود.

همچنین اسپاسم در عضلات ساق پا نیز اتفاق می افتد. این اسپاسم معمولا عضلات کوچک روی پا را گرفتار می کند، به طور مثال در شرایطی که زانو نیمه خمیده است و آن را ناگهان صاف می کنیم، انقباض در عضله ایجاد می شود.

افرادی که به طور متناوب و ناگهانی دچار گرفتگی عضله در نواحی معده، شانه، گردن و قفسه سینه می شوند، باید آن را جدی بگیرند، زیرا اسپاسم در این نقاط می تواند علامتی از آنفارکتوس قلبی باشد

بهبود گرفتگی عضلات

استفاده از داروهای ضد التهاب و در برخی از موارد برخی پمادها همانند پمادهای نعناع‌دار می تواند نقش بسزایی در کاهش درد ناشی از گرفتگی عضلات داشته باشد.

مالیدن پماد روی موضع سبب گرم شدن و انبساط عضلات و افزایش جریان خون می شود و اسپاسم را بهبود می بخشد.

استفاده از سرما و گرمای متناوب می تواند کمک زیادی به بهبود گرفتگی عضلات کند.

سرما موجب انقباض عضلات و گرما موجب گشادی بیش از حد عروق می شود، جریان خون را افزایش می دهد و گرفتگی عضلات را بهبود می بخشد. بنابراین استفاده از کیسه یخ و کیسه آب گرم می تواند در این زمینه نقش موثری داشته باشد.

ماساژ دادن نیز در صورتی که درست و اصولی انجام گیرد سبب افزایش فشار خون و انبساط عضلات می شود و در کاهش درد و بهبودی بسیار موثر است.

استراحت، ماساژ، کشش عضلات و تمرینات کششی می تواند درمان های مناسبی برای گرفتگی عضلات ساق پا باشند.

افرادی که به طور مکرر دچار اسپاسم عضلات پا می شوند، می توانند 10 تا 15 دقیقه مچ پای خود را در آب گرم قرار دهند تا درد کاهش یابد.

چرا عضلات می گیرند؟

شاید شما هم تا به حال با چنین مشکلی رو به‌رو شده اید که ناگهان عضله‌تان بگیرد و سفت و خشک شود. در حقیقت به انقباض ناگهانی و غیرارادی یک یا چند عضله، گرفتگی عضلانی می‌گویند. درد ناشی از گرفتگی عضلات یکی از دردهای شایع است که معمولا در نواحی کمر، پشت ساق پا، گردن و ستون فقرات ایجاد می‌شود. اگرچه این حالت معمولا خطری ندارد، اما می‌تواند به طور موقتی عضله را از حرکت باز دارد.

گرفتگی عضله از زمانی آغاز می‌شود که بدن شما برای مدتی طولانی در وضعیتی نامناسب قرار بگیرد، یا فعالیت‌های شدیدی را انجام بدهید بدون این که بدن‌تان آمادگی لازم را داشته باشد. به این ترتیب یکی از عضلات شما در نقاطی مثل گردن یا کمر دچار دردی شدید می‌شود که اصطلاحا می‌گویند گرفته است و این درد‌ آن قدر زیاد است که امکان تحرک را تا مدتی از شما می‌گیرد.

لذا استفاده بیش از حد از عضلات، فشار عضلانی یا قرارگیری بدن در وضعیتی خاص برای مدت زمان طولانی هر کدام می‌توانند سبب گرفتگی عضلات شوند.

کم آبی بدن نیز می تواند باعث گرفتگی عضلات شود. به همین دلیل ورزشکارانی که پس از ورزش و به خصوص در آب و هوای گرم خسته شده و دچار کم‌آبی بدن می‌شوند، معمولا چنین شرایطی را تجربه می کنند.

یکی دیگر از انواع شایع گرفتگی عضلات ، در طول شب رخ می دهد و بیشتر عضلات ساق پا و انگشتان را درگیر می‌کند.

البته در بیشتر شرایط علت اصلی گرفتگی عضله مشخص نیست. گرفتگی عضلات اغلب مشکل خاصی نداشته و خطری ایجاد نمی‌کند، اما در برخی موارد بیماری‌ها و شرایط خاصی می‌توانند سبب ایجاد این حالت باشند. گرفتگی عضلانی گاهی به علت اختلالات الکترولیت، میوپاتی ، نوروپاتی، بیماری‌های غده تیروئید، کلیه، اعصاب، اختلالات هورمونی، دیابت و کم‌خونی می‌تواند باشد.

همچنین در زنان باردار به خصوص در مراحل آخر بارداری، به علت اختلال یونی و کمبود کلسیم ممکن است در ران و ساق پا گرفتگی عضلات ایجاد شود.

به طور کلی، گرفتگی عضله از دیدگاه علمی وقتی رخ ‌می‌دهد که عضله‌ای دچار انقباض می‌شود، اما به شکل اولیه‌اش بر نمی‌گردد. این که چرا چنین اتفاقی می‌افتد به‌دلایلی مربوط است که در انقباض و انبساط عضلات بدن ما نقش دارند که از آن جمله می‌توان به مواد غذایی مختلف در خون اشاره کرد. رژیم غذایی هنگامی در گرفتگی عضلات نقش دارد که در آن مایعات و کلسیم کم مصرف می‌شود.

بهترین درمان برای رفع گرفتگی عضله ، کشش و ماساژ آرام آن است

چه طور آرام بگیریم؟

حتی اگر مردم دلیل گرفتگی عضلات را بدانند و به آنها اطمینان دهید که پس از مدتی کوتاه بهبود پیدا می‌کنید، اما درد ناشی از گرفتگی عضلات آنقدر شدید است که کلافه‌شان می‌کند و پی راه چاره برای رفعش می‌گردند.

چنانچه شما هم با چنین مشکلی رو به رو هستید، با انجام اقدامات زیر می‌توانید آن را بهبود بخشیده و شرایط بهتری ایجاد کنید:

- بهترین راه درمان این عارضه،کشش آرام و ممتد عضله است، به طوری که اگر عضلات پشت ساق پای شما گرفته است، بنشینید، پاها را دراز کنید و انگشتان پا را به سمت بالا بکشید.

- عضله آسیب‌دیده را به آرامی بمالید. بنابراین ماساژ مناسب و آهسته می‌تواند به شما کمک کند.

- از گرما یا سرما استفاده کنید، به عنوان مثال گذاشتن حوله‌ای گرم یا یک حمام آب گرم یا گذاشتن بسته‌ای یخ روی عضله می‌تواند به آرام شدن آن کمک کند.

چه کنیم تا عضله مان نگیرد؟

* دقت کنید تا بدن تان با کم‌آبی روبه‌رو نشود. به همین دلیل هر روز به مقدار کافی آب بنوشید، به خصوص زمان‌هایی که مشغول فعالیت بدنی شدید هستید یا در هوای گرم قرار دارید و زیاد عرق می کنید، این کار را در فواصل منظم تکرار کنید تا مشکلی ایجاد نشود.

* حتما به خاطر داشته باشید که قبل و بعد از هر ورزشی، عضله خود را به ‌آرامی کشش دهید.

* اگر شما هنگام خواب دچار این وضعیت می‌شوید، قبل از رفتن به رختخواب این کشش‌های بدنی را انجام دهید. ورزش سبک قبل از خواب می‌تواند در پیشگیری از این وضعیت مفید باشد.

اگر‌های پرخطر؟

گرفتگی عضلات معمولا چندان خطرناک نیست، اما در این زمینه هم اگرهایی در مراجع پزشکی وجود دارد، مثلا اگر شما به‌ کرات دچار این مشکل می‌شوید، اگر حس می کنید ماهیچه‌های بازوها یا پاهایتان از قدرت سابق برخوردار نیستند و نمی‌توانید فعالیت‌های پیشین را به راحتی انجام بدهید، اگر اندام‌هایتان بی‌حس می‌شوند، اگر درد گرفتگی عضلات شدتی غیر طبیعی پیدا می کند به طوری که از شدت آن بی‌خواب می شوید، اگر تب کرده‌اید و وزن‌تان بی‌هیچ دلیل مشخصی در حال پایین آمدن است، در این صورت ممکن است گرفتگی عضله یک واکنش غیر عادی ماهیچه‌ای باشد. لذا باید به سرعت به پزشک مراجعه کنید.