عوامل محافظت کننده و خطر آفرین در سوء مصرف مواد

عواملی وجود دارند که احتمال یا امکان سوء مصرف مواد و اعتیاد را افزایش می ‌دهند که به آنها عوامل خطرساز می ‌گویند . این عوامل ضامن اعتیاد در آینده نیستند ، بلکه بیشتر پیش‌بینی ‌کننده یا شاخص اعتیادِ بالقوه هستند . همچنین عواملی وجود دارند که احتمال مصرف و وابستگی را کاهش می ‌دهند که به آنها عوامل محافظت‌کننده گفته می ‌شود .

دراین مقاله برخی از گزارشات مرتبط با عوامل خطرساز و محافظت‌کننده  آورده می شوند :

الف ) عوامل خطر آفرین از نظر روانشناختی

از نظر متخصصین ، بروز برخی اختلالات از جمله افسردگی ، اضطراب ، سطح پایین تحمل استرس ، تصویر ذهنی منفی از خود و فقدان شایستگی ، احتمال گرایش به مصرف مواد را بالا می‌برد و در صورت بروز چنین علائمی بایستی نسبت به ارائه ی خدمات ویژه با هدف جلوگیری از بروز اعتیاد حساس بود.

ب ) عوامل خطر آفرین از نظر رفتاری

اجتماع ستیزی اولیه و رفتار بزهکارانه از قبیل اختلال کرداری با سوءمصرف اولیه مواد و اعتیاد مرتبط است . عملکرد تحصیلی ضعیف و فقدان تعهد آموزشی نیز با احتمال افزایش سوءمصرف مواد مرتبط هستند .

سوءمصرف اغلب به دنبال یک دوره نگرشهای منفی نسبت به خود و سایرین ، گرفتاری اجتماعی با سایر همسالان ناراحت ، و رفتار غیرقابل قبول از نظر اجتماعی به منظور دستیابی به خود ارزشی و رضای خاطر ایجاد می‌شود .

ج ) عوامل خطر آفرین جمعیت شناختی

پژوهشها بیانگر آن است که در مجموع  ، مردان میزان بالاتری از سوءمصرف و اعتیاد را نسبت به زنان نشان می دهند . برخی گروهها و طبقات اجتماعی در مقایسه با سایر گروههای اجتماعی بیشتر در معرض موادمخدر هستند . زندگی در داخل شهر، مهاجرت و منابع اقتصادی محدود از جمله عوامل گرایش به اعتیاد هستند .

د) عوامل خطر آفرین خانوادگی

انضباط متناقض والدین، فقدان حمایت خانوادگی و وجود والدینی که فاقد مهارتهای لازم هستند با درگیری اولیه با الکل و سایر مواد مرتبط هستند . برای مثال مصرف الکل و سایر مواد توسط والدین  ، باعث نظارت کمتر آنان بر فرزندان خود می ‌شود .

هـ) عوامل خطر آفرین اجتماعی

کودکان از طریق مصرف مواد توسط همسالان و نیز بواسطه ی نگرشهای این همسالان نسبت به مصرف مواد تحت تأثیر هستند . همچنین عواملی مثل در دسترس بودن مواد ، شرایط فشارزای اجتماعی و فقر می تواند مصرف مواد را دامن بزند .

و) عوامل خطر آفرین داروشناختی

داروشناسی ، عبارتست از مطالعه ی داروها و اثرات آنها بر بدن . مکانیسم تقویتی مغز در ارتباط نزدیک با اثرات داروشناختی مواد است . از جمله اینکه شواهد بسیار قوی مبنی بر تعامل سیستم لیمبیک میانی مغز با اثرات داروها وجود دارد . در این سیستم ، دوپامین که یک انتقال دهنده ی عصبی است و بیشتر به هنگام شادی ما فعال است ، ظاهراً نقش حیاتی در ایجاد اثر تقویتی تحریک الکتریکی بخش میانی قدامی مغز دارد . در این چارچوب ، شاید مهم ترین عامل دارو شناختی روانیِ مؤثر در سوءمصرف داروها به قابلیت دارو در تقویت وضعیت موجود و ایجاد وضعیت مثبت بستگی داشته باشد .