چند نظریه در خصوص شکل گیری اعتیاد

1) دیدگاه وابستگی که در ابتدا به وسیله ی یک گروه پژوهشی از جامعه‌شناسان بیان شد، شکل گیری اعتیاد را این گونه توضیح می دهد:‌ سوء مصرف مواد با تعارض اولیه وابستگی در زندگی مرتبط است. این تعارض و ابهام در نقش مادر موجب استرس، نیاز شدید برای تأثیرگذاری و تیرگی تصویر ذهنی از خود که مایه اضطراب هستند، می‌شود و در نتیجه سوء مصرف مواد را گسترش می‌دهند.

2) فرضیه کاهش تنش، شامل مفاهیم تنش (حالتی از سائق بالا رونده، یک حالت آزاردهنده)، اضطراب و تقویت است.  در اینجا سه مولفه، مهم تلقی شده است:

الف) نوع و مدت استرس که احتمال داده می‌شود، پایه تنش است.

ب) احتساب مواد مصرف شده.

ج) تفاوتهای فردی در آسیب‌پذیری نسبت به مواد

3) مدل یادگیری اجتماعی، ترکیبی از مدلهای سبب‌شناسی از جمله فرضیه ی کاهش تنش، مفهوم انتظار و ژنتیک است. این نظریه مصرف مواد را به عنوان یک الگوی رفتاری یاد گرفته شده ی اجتماعی که به وسیله ی علائم اولیه (شرطی سازی کنش‌ور، کاهش تنش عوامل شناختی، الگو‌برداری و تعامل مکانیزهای ژنتیکی و رفتاری)، می‌داند.

4) مدل خانوادگی (رویکرد تعامل خانوادگی) بر روابط زوجین تاکید دارد. همانند بسیاری از رویکردهای معاصر، بر عواملی از قبیل، کمبودها در رفتار والدین مثل غیبت، تنش خانوادگی، عدم ‌پذیرش، فاصله‌های هیجانی، بیگانگی و عدم پاسخدهی والدین به نیازهای کودکان اشاره دارد.

5) مدل خانوادگی (رویکرد سیستمهای تحولی) مصرف مواد را بیماری خانواده می‌داند. مفاهیم «مرزبندی» و «تعادل حیاتی» را مطرح می‌کنند.

6) نظریه‌های اجتماعی ـ فرهنگی به عنوان نقطه ی تلاقی جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان، بر سه عامل تاکید دارند:

الف) عوامل پویا یا درجه‌ای از تنش که به وسیله ی فرهنگ ایجاد می‌شود.

ب) هنجارها درباره ی مصرف مواد

ج) درجه‌ای که فرهنگ راهبردهای کنار آمدن با استرس را فراهم می‌آورد.

7) تجربه فقدان، ضمن تاکید بر حاشیه نشینی پدر، بر غیبت مادر در مصرف مواد مخدر اهمیت قائل شده است.

طرف داران این نظریه تجربه از دست دادن مثل مرگ یا جدایی را در مراحل زندگی کودک مؤثر دانسته و ضایعات ناشی از مرگ و فاصله‌های دردناک را در زندگی جهت مصرف مواد موثر می‌دانند.

8) دیدگاه روان کاوی می‌گوید: دلایل مصرف مواد، وجود ناکامیهای بیرونی و یا بازداریهای درونی است، به گونه‌ای که فرد جرأت فعالیت مجدد سوپرایگو(وجدان اخلاقی) را بدون کمک مصنوعی ندارد. براساس این دیدگاه سوء مصرف مواد به واسطه ی تعارضات درون فردی که منجر به تثبیت یا واپس روی به مرحله ی وابستگی دهانی در رشد می شود، شکل می گیرد.

برخی پژوهش ها نشان داده اند که مصرف مواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر در خانواده‌هایی که تنها دارای یک والد بوده‌اند (بویژه پدرانی که به تنهایی مسئولیت تربیت فرزندان را بر عهده داشته‌اند) به مراتب بیشتر بروز نموده است، در حالیکه در خانواده‌های صمیمی که روابط رضایت‌بخشی داشته‌اند کمتر بروز می‌کند.