متأسفانه بسیاری از افراد جامعه ، اعتیاد به مواد مخدر را معادل جرم دانسته و فرد معتاد را مجرم می دانند. این مسئله که در افراد معتاد به مواد مخدر میزان جرم و جنایت بیشتر از افراد عادی جامعه است شکی وجود ندارد؛ ولیکن هر فرد معتادی مجرم نیست و بسیاری از موارد جرم در افراد معتاد مستقیماً در ارتباط با مشکل تهیه مواد مخدر و نیاز بدنی و روانی ایشان است. در واقع فردی که مصرف مواد مخدر نیازش را برطرف می کند ؛ یک بیمار روانی محسوب می شود.
مطالعات مشخص نموده اکثر افرادی که به مصرف مواد مخدر وابستگی جسمی و روانی پیدا می کنند از نظر ژنتیکی مستعد اعتیاد به مواد مخدر هستند و غالباً در نزدیکانشان اعتیاد به مواد مخدر شایع است. البته این مطلب دلیل آن نیست که هر شخصی که در بین نزدیکانش اعتیاد به مواد مخدر وجود ندارد ، از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به بیماری اعتیاد نیست ؛ زیرا اولاً ممکن است نزدیکان شخص از نظر ژنتیک مستعد این مشکل باشند ولی تاکنون این استعداد به ظهور نرسیده و استفاده مواد مخدر را تجربه نکرده باشند ؛ ثانیاً اعتیاد به مواد مخدر فقط در زمینه ژنتیکی نیست و تیپ شخصیتی افراد نیز نقش تعیین کننده دارد.
افرادی که شخصیت های خودشیفته ، پرخاشگر و ضد اجتماعی دارند ، مستعد اعتیاد به مواد مخدر هستند ؛ زیرا مصرف مواد مخدر نیازهای روانی ایشان را کاملاً برطرف می کند. از سوی دیگر افرادی با شخصیت های افسرده و اصطلاحاً افراد با شخصیت های زود رنج و احساساتی نیز کاملاً مستعد اعتیاد به مواد مخدر هستند. زیرا در این افراد نیز مصرف مواد مخدر نیازهای درونی و روانی را برطرف می کند.
به طور خلاصه می توان گفت هر شخصی می تواند مستعد اعتیاد به مواد مخدر باشد . فرد با استفاده از مواد مخدر در مرتبه اول احساس سرخوشی می کند به گونه ای که احساس می کند نیازهای روانی یا ژنتیکی او را برطرف نموده است . بدین ترتیب از نظر روانی معتاد به مواد مخدر می شود و به مرور با استفاده های مکرر از مواد به آنها وابسته می شود . در این مرحله این شخص ، بیماری است که به مواد مخدر معتاد شده است.
اعتیاد به مواد مخدر دارای دو جنبه جسمی و روانی می باشد.
منظور ازاعتیاد جسمی آن است که علایمی چون : درد عضلانی ، پرش عضلات ، آب ریزش بینی ، عطسه ، اسهال و استفراغ ، اختلال خواب و... بعد از قطع مصرف مواد مخدر در بیمار بروز می کند که این علائم با گذشت زمان( 7-21 روز ، بسته به نوع ماده مخدر مصرفی) برطرف می شود. در پایان این دوره است که بیمار سم زدایی شده و ترک بدنی انجام داده است .
اعتیاد روانی همان تمایل بیمار به استفاده از مواد مخدر می باشد که در دوره سم زدایی و تا مدت طولانی بعد از ترک ، شاید سال ها طول بکشد. بیمار وسوسه استفاده از مواد مخدر را دارد، زیرا متأسفانه تجربه رفع موقت مشکلاتی نظیر فشارهای روانی ، افسردگی ، اضطراب ، مشکلات جنسی و ... را با استفاده از مواد مخدر داشته است. بنابراین فردی که اعتیاد را ترک کرده است در برخورد با هر یک از این مشکلات ممکن است که مجدداً به مواد مخدر روی آورد.
بیماری اعتیاد به مواد مخدر، تقریباً یک بیماری مهلک است که به درمان طولانی نیاز دارد و درمان آن با سم زدایی شروع شده و با ادامه درمان و ایجاد محیطی امن و عاری از فشارهای روانی ، قدم های بعدی درمان برداشته می شود. این اعتقاد که اعتیاد درمان ندارد کاملاً بی اساس و دور از ذهن است. ممکن است درمانِ اعتیاد طولانی مدت و سخت باشد؛ اما امید به درمان و بهبودی ، بسیار بالاست.
از زمانی که انسان با ماده مخدر آشنا شد و مصرف آن باعث بروز پدیده اعتیاد گردید، درمان های گوناگونی نیز برای برطرف کردن آن به کار گرفته شد که خوشبختانه هر روز نیز این روش های درمان پیشرفته تر و کامل تر می شود. از درمان و ترک کردن در اردوهای معتادان گمنام و درمان با داروی متادون گرفته تا جدیدترین شیوه درمانی که U.R.O.D ( سم زدایی فوق سریع ) است.
بیماران ، ترک جسمی را شروع می کنند و همانطور که قبلاً اشاره شد مرحله دوم درمان و یا به عبارتی مرحله تکمیلی آن آغاز می شود که درمانِ قسمت روانی آن است.
بیماری اعتیاد علاوه بر این که از نظر جسمی ، فرد را ناتوان و وابسته می کند، یک نوع وابستگی روانی نیز در او ایجاد می کند که حتی در مواقعی که از نظر جسمی هیچ گونه مشکلی ندارد و نیاز جسمانی ندارد هوس و میل به مصرف مواد مخدر در او می تواند دلیلی بر شروع مجدد مصرف شود و اینجاست که نیاز بیمار به درمان های روانی کاملاً احساس می شود.
بنابراین باید نگرش و باورهای بیمار به مواد مخدر عوض شده و از نظر روانی ، تنفر و انزجار جایگزین عشق و علاقه به مواد مخدر گردد.
در حال حاضر درمان انتخابی و مطمئن روان درمانی فردی، گروه درمانی ، کلاس های آموزشی ، جانشین سازی ، فعالیت های مناسب و تکنیک های آرام سازی جسمی – روانی است .
ایجاد انگیزه در خانواده و همراهان بیمار و این که خانواده چه نقش مهمی در درمان بیمار معتاد دارد، یکی از اهداف مهم درمان اعتیاد است.
پس از سم زدایی جسمی ، بیماران احتیاج به حمایت های بسیار مناسب و همه جانبه خانواده دارند که این حمایت شامل حمایت روانی و برخورد صحیح و مناسب با بیمار است. اغلب خانواده ها و مردم ، بیمار معتاد را یک مجرم می دانند و متأسفانه در مسیر تلاش در جهت بهبود بیمار خیلی سریع مأیوس می شوند و به اصطلاح ، بیمار را غیر قابل اصلاح می دانند که این ناامید شدن یکی از بزرگترین علل شکست در سیر درمان است. درحقیقت اعتیاد فقط یک بیماری عصبی – روانی می باشد که احتیاج به درمانی طولانی مدت شامل حمایت های روانی بسیار دقیق از بیماران معتاد دارد که بعد از مرحله سم زدایی ، خانواده باید اغلب رفتار و برخوردهای لازم با بیمار را با توصیه های متخصصین روان پزشک و روان شناس انجام دهند. زیرا کوچکترین حرکت اشتباه در مسیر درمان می تواند باعث شکست و بازگشت مجدد بیماری شود.
هم اکنون اعتیاد به مواد مخدر یا سایر مواد روان گردان صرفاً به عنوان یک بیماری مزمن عصبی روانی شناخته می شود که با یک درمان سم زدایی ، مرحله درمان شروع می شود و با روان درمانی برای مدت حداقل شش ماه ؛ شامل شرکت در کلاس های گروه درمانی و مشاوره فردی ، و حمایت بسیار دقیق و کامل خانواده و اطرافیان ، ادامه می یابد . باید توجه داشت زمانی بیمار ترک کامل روانی را انجام می دهد که بعد از سیر درمان ، به طور کامل از مواد مخدر ، به معنای واقعی متنفر شده باشد، اگر بدین صورت مراحل درمان ادامه یابد به طوری که کلیه فعالیت های درمانی بیمار تحت نظارت گروه پزشکی و متخصص و در مراکز ترک اعتیاد معتبر و مجّرب صورت پذیرد، بدون شک اعتیاد درمان می شود و خطر ابتلا و برگشت مجدد بیمار به اعتیاد به حداقل می رسد.
جهت درمان بیمار مهمترین مرحله ، تحقیق خانواده و بیمار در جهت یافتن بهترین و موفق ترین مراکز درمانی می باشد که مسلماً برای این منظور باید به مراکز مختلف مراجعه شود و با سیستم درمانی ، آشنایی حاصل ، و اطمینان کامل ایجاد شود به طوری که با تماس مستقیم با بیماران درمان شده ، نظارت بر فعالیت های درمانی مرکز ترک اعتیاد و میزان حمایت از بیماران می توان تا حدود زیادی نسبت به میزان موفقیت ، اعتماد حاصل نمود.
در پایان و به طور خلاصه لازم به توضیح است که در درمان اعتیاد باید توجه داشت که آن را فقط یک بیماری مزمن دانست و بیمار باید با حمایت های کامل خانواده ، مرکز ترک اعتیاد و اطرافیان و با امید به روزی که این بیماری در جهان ریشه کن شود و با کمترین فشارهای روانی درمان شود.
یک متخصص فیزیولوژی ورزشی معتادان با اعلام اینکه گرایش به اعتیاد در بین قهرمانان قدیمی ورزش به دلیل کمبود حمایتهای اجتماعی و در بین ورزشکاران کنونی به علت گسترش مصرف داروهای نیروزا، رو به افزایش است، تأکید کرد: "بازار داغ داروهای نیروزای غیرمجاز، دام اعتیاد را برای ورزشکاران گستردهتر کرده است."
مصرف داروهای نیروزا گرایش به مصرف داروهای مسکن و مخدر را حتی در سطح قهرمانی افزایش می دهد.
دکتر مسعود حاج رسولی اظهارداشت: "اعتیاد در بین قهرمانان قدیمی ورزش به
دلایل روانی یا کمبود حمایتهای اجتماعی و همچنین در ورزشکاران کنونی به
علت افزایش مصرف داروهای نیروزا که عمدتاً از نیازهای روانی و فیزیولوژیک
ناشی می شود، در حالی رو به افزایش است که متأسفانه اقدامات لازم برای
مقابله با این امر انجام نمی شود." وی ضمن هشدار نسبت به افزایش ورود
داروهای نیروزای غیرمجاز به کشور، تصریح کرد: "اعمال نکردن کنترل و نظارت
لازم بر این بازار از سوی دستگاههای مسئول، گسترش اعتیاد در ورزشکاران را
در پی داشته است، زیرا مصرف داروهای نیروزا گرایش به مصرف داروهای مسکن و
مخدر را حتی در سطح قهرمانی افزایش می دهد."
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد همچنین به برخی از داروهای مورد سوء مصرف
در ورزشکاران اشاره کرد و با بیان اینکه همه داروهای مخدر و مسکن مورد سوء
مصرف ورزشکاران، به ویژه ورزشکارانی که ورزشهای تصادمی و برخوردی مانند
بوکس انجام می دهند، زمینه ساز اعتیاد به مسکنهای بسیار قوی در آنهاست،
افزود: "از جمله داروهای مخدر و مسکن مورد سوء مصرف در ورزشکاران، داروهای
نارکوتیکی یعنی داروهای ساخته شده از ترکیبات کدئین، تریاک، حشیش و مرفین
است که ورزشکاران آنها را برای از بین بردن دردهای جسمی خود مصرف می کنند.
همگی از مضرات سیگار در بروز ناراحتی های ریوی، تنفسی، معده ای و بروز
انواع و اقسام سرطانهای این نواحی اطلاع داریم. دود سیگار و همچنین مواد
شیمیائی موجود در آن به همراه درجه حرارت بالای آن عامل مسبب بسیاری از این
ناراحتی ها و مشکلات است. سیگار علاوه بر تاثیرات بسیاری که بر سقف دهان
که محل دود سیگار است میگذارد و روی دندانها هم آثار مخرب دارد. پوسیدگی
دندان، جمع شدن جرم روی دندانها و بیماریهای لثه به میزان زیادی ناشی از
رژیم های غذایی حاوی مواد قندی زیاد و عدم رعایت بهداشت کامل دهان و دندان
است، ولی بیماریهای لثه و بافتهای لثه اطراف دندان در افراد سیگاری به
مراتب جدی تر از افراد غیر سیگاری است.
هنگامی که دود سیگار با فشار به بیرون رانده میشود ذرات میکروسکوپی مواد
خارجی، درون غشای ظریف دهان و لثه نفوذ میکند و در آنجا جمع میشود، این
تجمع سبب تورم و التهاب لثه و دیر یا زود به حفره استخوانی جایگاه قرارگیری
دندان ها آسیب میرساند و به تدریج لثه تحلیل میرود و دندانها لق و حساس
میشوند و پوسیدگی هم در آنها بروز میکند، اگر زخم بافت لثه و تخریب آنها رخ
دهد بیمار ناچار به کشیدن دندان میشود.
دندانهای افراد سیگاری معمولا ترک های بسیاری دارند که به خاطر دمای بالای
سیگار و بعد استفاده از مایعات خنک است که اختلاف این دو دما باعث ایجاد
ترک بر دندان میشود و در این ترک ها تجمعات میکروب و رنگدانه بیشتر صورت
میگیرد و راهی برای ورود میکروب به داخل دندان و ناراحتی های بعدی میشود.
اعتیاد یک بیماری زیست شناختی ، روانشناختی و اجتماعی است . عوامل
متعددی در اتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد مؤثرهستند که در تعامل با یکدیگر
منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند . عوامل درهم بافته ای هستند که بر
یکدیگر تأثیر می گذارند . درک کلیه علل و عوامل زمینه ای موجب می شود تا
روند پیش گیری ، شناسایی ، درمان و پی گیری به طور هدفمند طرح ریزی شود .
بنا بر این ، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده بروز اعتیاد ونیز عوامل محافظت کننده در مقابل آن از دو جهت ضرورت دارد :
· دوره نوجوانی : مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد
دوره نوجوانی است . نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگ سالی و کسب همیّت
فردی و اجتماعی است . در این دوره ، میل به استقلال و مخالفت با والدین به
اوج خود میزسد و نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را
زیر سؤال می برد و سعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید به خود دارد . مجموعه
این عوامل ، علاوه بر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک ، تنوع و هیجان ، فرد را
مستعد مصرف مواد می نماید.
· ژنتیک : شواهد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الکل و مواد وجود دارد .
تأثیر مستقیم عوامل ژنتیکی عمدتاً از طریق اثرات فارماکوکینتیک و
فارکودینامیک مواد در بدن می باشد که تعیین کننده تأثیر ماده بر فرد است .
برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیکی هستند مانند
برخی اختلالات شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالات
یادگیری .
· صفات شخصیّتی : عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند . از این
میان ، برخی از صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد هستند و بطور کلی
فردی را تصویر می کنند که باارزش ها یا ساختار های اجتماعی مانند خانواده ،
مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق ، منترل یا ابراز احساسات
دردناکی مثل احساس گناه ، خشم و اضطراب بر نمی آید . این صفات عبارتند از :
عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج ، مقاومت در مقابل منابع قدرت ، نیاز شدید
به استقلال ، صفات ضد اجتماعی ، پرخاشگری شدید ، احساس فقدان کنترل بر
زندگی خود ، اعتماد به نفس پایین ، فقدان مهارت مقاومت در برابر پیشنهادات
خلاف دیگران ، فقدان مهارتهای اجتماعی انطباقی .از آنجا که اولین مکصرف
مواد ، معمولاً از محیط های اجتماعی شروع می شود هر قدر فرد قدرت تصمیم
گیزی و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد ، بهتر می تواند در مقابل فشار
همسالان مقاومت کند .
· اختلالات روانی : در حدود ۷۰درصد موارد ، همراه با اعتیاد اختلالات دیگر
روانپزشکی نیز وجود دارد . شایع ترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی اساسی ،
اختلال شخصیت ضد اجتماعی ، فوبی ،دیس تایمی ، اختلال وسواسی – جبری ،
اختلال پانیک ، مانیا ،اسکیزوفرنیا .
· نگرش مثبت به مواد : افرادی که نگرش ها و باور های مثبت و یا خنثی به
مواد مخدّر دارند ، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش ار کگسانی است که نگرش های
منفی دارند . این نگرش های مثبت معمولاً عبارتند از :کسب بزرگی و تشخیص ،
رفع درد های جسمی و خستگی ، کسب آرامش روانی ، توانایی مصرف مواد بدون
ابتلا به اعتیاد . موقعیت های مخاطره آمیز فردی : بعضی از نوجوانان و
جوانان در موقعیت ها یا شرایطی قرار دارند که آنان را در معرض خطر مصرف
مواد قرارمی دهد . مهمترین این موقعیت ها عبارتند از : در معرض خشونت قرار
گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی ، ترک تحصیل ، بی سرپرستی یا بی خانمانی ،
فرار از خانه ، معلولیت جسمی ، ابتلاء به بیماری ها یا دردهای مزمن .
حوادثی مانند از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی ناگهانی بیز ممکن است
منجر به وانش های حاد روانی شوند . در این حالت فرد برای کاهش درد و رنج و
انطباق با آن از مواد استفاده می کند .
· تأثیر مواد بر فرد : این وقتی وارد عمل می شود که ماده حد اقل یک بار
مصرف شده باشد . چگونگی تأثیر یک ماده بر فرد ،تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و
تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف کننده است . تأثیر مواد بر فرد مصرف
کننده ، به میزان قابل توجهی ، به مشخصات او بستگی دارد . این مشخصات
عبارتند ار : شرایط جسمی فرد ، انتظار فرد از مواد ، تجربیات قبلی تأثیر
مواد و مواد دیگری که همزمان مصرف شده اند . مواد مختلف نیز تأثیرات
متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیک وروانی فر د دارند ، مثلاً : هروئین و کوکائین
سرخوشی شدید ، الکل آرامش و نیکوتین مختصری هوشیاری و آرامش ایجاد می کند .
۱-شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامات پیش گیرانه لازم برای آنان
۲- انتخاب نوع درمان و اقدامات خدماتی ، حمایتی و مشاوره ای لازم برای معتادان .